لوله های پلی اتیلن سنگین

لوله های پلی اتیلن سنگین

لوله های تولید شده از پلی اتیلن، بدلیل عدم امکان نشست، فاسد شدن، نصب آسان و مقاومت دربرابر حرکت خاک و فشار، حدود نیم قرن است که مـورد مصرف قـرار می گیرند. ازطرفی بدلیل آنکـه، پلی اتیلن یک ماده ویسکوالاستیک میباشد و مثل همه ترموپلاستیکها رفتار خزش ازخود نشان میدهد، بر اثر مرور زمان دچار تغییر شکل میشود. چنین پدیده ای حتی در دمای معمولی و فشار نسبتاً کم نیز صورت می پذیرد و همانند دیگر پلاستیکها، خواص مکانیکی پلی اتیلن به سه پارامتر زمان، حرارت و فشار وابسته است. بنابراین در محاسبات مربوط به طراحی لوله ها، همواره مقادیر خواص مکانیکی توسط آزمایشات طولانی مدت تعیین و الزاماً دریک فاکتور بنام، فاکتور ایمنی تقسیم میشود.

مزایای لوله های پلی اتیلن دوجداره

1- عمر طولانی  

2- انعطاف پذیری و قابلیت تحمل خمش

3- وزن کمتر نسبت به انواع فولادی و چدنی وبتنی

4- رسوب ناپذیری، بدلیل صیقلی بودن سطح داخلی لوله

5- مقاوم تا دمای50 درجه سانتیگراد و نامحلول بودن در برابر تمامی حلالهای آلی    

6- مقاوم در برابر مواد خورنده (اسیدها، نمکها و بازها) و میکرواُرگانیسم ها

7- مقاوم در برابر اشعه ماوراء بنفش آفتاب به دلیل استفاده از مواد ( (Anti-uv

8- مقاوم در برابر حمله جوندگان و میکرواُرگانیسمها، به دلیل فقدان ارزش غذایی   

9- سهولت در نصب و اجرای سریع کارگذاری 

10- تحمل پذیری خوب در برابر بار                                     

11- حمل ونقل آسان

12- تحمل سرما وگرمای شدید

13- امکان استفاده از انواع اتصالات

14- خواص هیدرولیکی خوب لوله به دلیل بر خوردار بودن از سطوح داخلی صاف

15- مقاومت بسیار خوب در برابر سایش تحمل پذیری در برابر بار ترافیکی                         

 

 

 

 

کاربرد لوله های پلی اتیلن دو جداره

 

1- شبکه های جمع آوری و انتقال فاضلابهای شهری و مناطق صنعتی

2- شبکه های جمع آوری آبهای سطحی در شهرها ومناطق صنعتی و کشاورزی

3- شبکه های آبیاری و زهکشی

4- انتقال مایعات صنعتی اسیدها، بازها، نمکها و غیره ... بصورت ثقلی

5- سیلوی مواد و مایعات

6- قالب مستمر در پل های کوچک

7- مقسم آب

8 - کاربرد بعنوان سیفون آب در جاده ها و رود خانه ها

9 - معابرآدم رو

ﻧﻜﺘه ای که می بایستی همواره در مباحث عمر مفید لوله بدان توجه نمود، کیفیت و نحـوۀ نصب و کـارگذاری اینگونه از لوله می باشد. تمامی سازه های مدفون در خاک به نوعی، بخشی از ساختار خاک محسوب شده و لذا نیروهای وارد شده را با برهمکنشی که با یکدیگر دارند، تحمل می نمایند. در نتیجه، نصب بی دقت لوله، میتواند باعث عملکـرد ضعیف آن در بستر خاک شود. از جملـه استاندارد های کارگذاری را میتوانASTMD2321) وAASHTO و ATV) نام برد.

از عمده مزایای استفاده از منهولهای پلی اتیلن تولیدی در شرکت مجتمع کارخانجات پشتیبانی توﺳﻌﮥ نیشکر می توان، به پائین بودن چگالی پلی اتیلن در مقایسه با بتن مر بوط دانست، که موجب کمتر شدن وزن منهولهای پلی اتیلن در مقایسه با منهولهای بتنی شده است. همچنین در زمینهای باتلاقی وشنی، بدلیل آنکه امکان زیرسازی مناسب برای منهولهای سنگین وجود ندارد، همچنین به علت سستی زمین و در نتیجه عدم امکان تست منهول و به علت چگالی پایین آن نسبت به آب، از خطر نشست و فرورفتن در زمین، کاملاً مصون می باشند.

ازطرفی با انعطـاف پذیری ذاتـی پلی اتیلـن و خاصیت ضربه پذیـری آن، منهولهای ساخته شده از پلی اتیلن از مقاومت بالایی در برابر ضربات وارده در حین حمل و نقل یا پروسه نصب بر خوردارند. پلی اتیلن با برخوردار بودن از طبیعت خنثی، دارای مقاومت زیادی در برابر مـواد شیمیایـی مختلف می باشد. بهمین دلیل خطر خوردگی و یا پوسیدگی آنها در مجاورت با مواد خورنده و محیطهای مهاجم، بسیار پایین است.

از شاخصهای بارز منهولهای پلی اتیلنی نسبت به دیگر منهولها، پایین بودن احتمال چسبیدن مواد معلق و گل ولای به آن میباشـد که در صـورت ته نشینی گل و لای، با اولین جریان شدید آب کامـلاًشسته و تمیز میشوند.

از دیگر مزیتهای مهم، می توان به سرعت نصب بالای منهولهای ساخته شده از جنس پلی اتیلن اشاره نمود. با توجه به اینکه منهولهای پلی اتیلن به صورت پیش ساخته تولید میشوند، پس از حمل به محل، آماده کارگذاری بوده و براحتی با استفاده از ماشین آلات حاضر در محل مانند بیل مکانیکی، قابل نصب میباشند. بدلیل استفاده از پلی اتیلن در ساخت منهولها، از طول عمر بسیار بالایـی حدود 50 سال، برخوردار خواهند بود.

 

پرورش مروارید

پرورش مروارید

مقاله ای که در زیر مطالعه میکنید با عنوان پرورش مروارید از مرکز آموزش مجازی پارس گردآوری و ارائه شده است صدف مروارید ساز لب سیاه یک گونه با اهمیت است که در منطقه اقیانوس هند وجود دارد و به دلیل پوسته زیبایی که دارای یک خط شفاف و پوشش رنگین کمانی می باشد، از

مقاله ای که در زیر مطالعه میکنید با عنوان پرورش مروارید از مرکز آموزش مجازی پارس گردآوری و ارائه شده است
صدف مروارید ساز لب سیاه یک گونه با اهمیت است که در منطقه اقیانوس هند وجود دارد و به دلیل پوسته زیبایی که دارای یک خط شفاف و پوشش رنگین کمانی می باشد، از دیگر گونه ها متمایز است. در قدیم از پوسته زیبای این صدف برای ساختن و تزئین جواهر استفاده می شد. همچنین در ابزارهایی همچون قلاب ماهیگیری و چاقو مورد استفاده قرار می گرفت. با پیدایش تجارت بین المللی و ارتباط با غرب تقاضا برای خرید پوسته این گونه صدف به سرعت افزایش یافت. موارد استفاده آن هم برای تولید دکمه ها و لوازم زینتی بود که برای مردم محبوبیت زیادی داشت. از این رو براثر صید بی رویه و مواجه شدن با تقاضای خارجی ، بسیاری از مناطق ساحلی از صدف لب سیاه خالی شد. در نتیجه خیلی از مناطق اقیانوس هند امروزه جمعیت خیلی کمی از صدفهای لب سیاه دارد.مروارید ها به طور طبیعی زمانی که خرده ریزه خارجی در داخل آنها برود به وجود می آیند، که این شی معمولاً یک تکه کوچک از دانه سنگ یا شن است. برای از بین بردن این ذرات، صدفها یک لایه براق رنگین کمانی در اطراف خرده ریزه ها رها می کنند که مروارید درست می شود. مروارید طبیعی بسیار نادراست. (از هر ۲۰۰۰ صدف ۱ عدد) و معمولاً کوچک و به شکل نامنظم می باشد
به دلیل ارزش زیاد مروارید، پژوهشگران در سالهای دهه۱۹۰۰ راهی برای کاشت یک هسته در صدف (هسته گذاری) پیدا کردند تا مروارید گرد و منظم تولید کنند. در حال حاضر صدفها از نظر مروارید ارزش بیشتری دارند تااز نظر پوسته و گوشت داخل صدف تا به فروش برسند. این انقلاب (هسته گذاری) در صنعت مروارید، بر کشت مروارید بیشتر از جمع آوری صدفها تاکید دارد. صنعت پرورش مروارید لب سیاه از پلی نیزای فرانسه در ۱۹۷۶ شروع شد. امروزه این صنعت در پلینزی فرانسه سالانه بیش از ۱۴۰ میلیون دلار درآمد تولید می کند. کشت صدف لب سیاه برای تولید مروارید در جزایر میکرونزی از پتانسیل بالقوه بالایی برخوردار است. پرورش صدف می تواند منبع درآمد خوبی برای خانواده های صیادان در سواحل باشد. برای کشت صدف احتیاج به سرمایه زیادی نیست و آشنایی با فناوری ساده آن بوسیله روستاییان کافی است
نیازهای محیطی و بیولوژی این موجودزنده
صدفهای لب سیاه از جمله نرمتنان دو کفه ای هستند، یعنی دارای دو پوسته می باشند که خانه و به شکلی محافاظ بدن آنهاست.صدفهای مروارید لب سیاه در اعماق ۴۰ متر و بیشتر زندگی می کندد در اعماق دریا تجمع می کنند. زندگی صدفها با جنس نر بودن شروع می شود و بعد از ۲ تا ۳ سال به جنس ماده تغییر وضعیت می دهند. صدف ماده می تواند میلیونها تخم در آب رها کند که شناور هستند و با اسپرم جنس نر بارور می شوند. بعد تخمها از پوسته خود بیرون می آیند و به مرحله لاروی می رسند که آزادانه در آب باقی می مانند. بین ۲۵ تا ۳۵ روز بعد از مرحله لاروی کم کم به سمت پائین رفته و تبدیل به یک صدف مروارید ساز نوجوان می شوند که به لایه اولیه پوسته می چسبد. صدف مروارید ساز به وسیله فیلتر کردن آب تغذیه می کند و مواد قابل هضم را به دام می اندازد.صدف مروارید ساز لب سیاه در نواحی گرمسیری جزیره های اقیانوس آرام وابسته به ایالات متحده آمریکا پراکنده هستند. درجه حرارت آب بایستی بین ۲۵ تا ۳۵ درجه سانتی گراد باشد و شوری باید بالایppt ۳۳ باقی بماند. صدف لب سیاه می تواند مدتی در گل و لای ته آب مقاومت کند که این امر در تغذیه آنها اثر زیادی می گذارد
پرورش مروارید
شروع و ادامه موفق اداره یک مزرعه یکپارچه صدف به طور کلی تعهد و وقت زیادی نیاز دارد. ۲ تا ۴ سال برای بدست آوردن اولین نتیجه تولید مروارید لازم است و پرورش دهندگان باید از سرمایه کافی برخوردار باشند تا بتواند مزرعه را در این مدت در وضعیت مناسبی برخوردار باشند

انتخاب محل
انتخاب محل مناسب برای راه اندازی مزرعه تعیین کننده است و انتخاب سایتهای ضعیف ممکن است باعث رشد آهسته، مرگ و میر یا بیماری در صدفها شود و یا مرواریدهایی با کیفیت پائین تولید کند. رهنمودهای زیر در زمینه مشخصات یک سایت خوب به شما در انتخاب یک مزرعه خوب کمک می کنند
کیفیت آب
برای پرورش صدف مروارید ساز لب سیاه آب بدون آلودگی دریا مورد احتیاج است، بهتر است سایتی را انتخاب کنید که از منابع آلاینده شیمیایی یا انبارهای نفت و مناطق پر جمعیت دور باشد و نزدیک منابع آب شیرین مثل رودخانه ها باشد
عمق: بهترین عمق از ۲۵ تا ۳۵ متر می باشد.
جریان آب: باید یک ورودی باریک آب در نظر گرفته شود که آب تمیز و غذای جدید برای صدف آورده شود. اگر جریان آب زیاد باشد یا حرکت موجی داشته باشد کار در مزرعه سخت می شود وممکن است باعث رشد ضعیف صدفها شود
امنیت: صدفها ارزش فوق العاده ای دارند. پرورش دهندگان باید محلی را انتخاب کنند که خودشان یا کسی که به او اطمینان زیادی دارند از مزرعه شان به خوبی محافظت کند
سکوت و آرامش :
پرورش دهندگان با برآورد رفت و آمد قایق های سنگین یا فعالیت ماهیگیری درسایت باید برخورد کنند زیرا آسیب و زیان به وسیله پروانه های قایقها و نخ قلابهای ماهیگیری مزارع را تهدید می کند. پس باید مزارع تا سرحد امکان به دور از رفت و آمد باشند
روش‌های مراقبت از مروارید
مرواریدها از سختی پایینی برخوردار بوده و به همین دلیل باید در نگه‌داری آن ها دقت و از برخورد آن‌ها با اجسام سخت‌تر جلوگیری کرد. به همین علت آن‌ها را با جواهرات دیگر در یک مکان نگه‌ ندارید
مرواریدها متخلخل بوده و موادی مانند چربی، اسید و حتی عرق بدن را به خود جذب می‌کنند. به خاطر داشته باشید مرواریدها نباید با مواد آرایشی، عطر، اسپری مو و حتی عرق بدن تماسی داشته باشند چون باعث تغییر رنگ مروارید و یا حتی فاسد شدن آن‌ها می‌شود. بهتر است بعد از هر بار مصرف آن‌ها را با دستمال نرم تمیز کرده و به تنهایی در جای خود قرار دهید.از شستشوی مرواریدها با مواد شوینده، قرار دادن آن‌ها در معرض بخار جداً خودداری نمایید
بین مرواریدهایی که به صورت رشته می‌باشند باید حتماً گره‌هایی وجود داشته باشد تا از سایش مرواریدها به یکدیگر جلوگیری شود. به همین علت رشته‌های مرواریدهای طبیعی و پرورشی با کیفیت خوب دارای گره‌هایی مابین مرواریدها هستند
رنگ مروارید

پرورش-مروارید

اصولا در ایجاد رنگ مروارید چهارعامل اصلی را می‌توان سهیم دانست
۱- وجود کانی نمک در آب دریا که بستگی به نوع خاکستر دریا دارد.مثلا فلز آهن رنگ قهوه‌ای، آزوریت رنگ آبی و اسمیتسونیت رنگ خاکستری به مروارید می‌دهد. مرواریدهای کرم یا حتی طلایی رنگ، اغلب درصد زیادی کربنات منیزیوم با اکسیدآهن و آلومینیوم دارند. مرواریدهای سفید درصد ناچیزی کربنات منیزیم داشته و تقریبا فاقد اکسیدآهن یا آلومینیوم هستند
درصد شوری آب در رنگ موثر است. در آب‌های بسیار شور، رنگ مرواریدها همیشه کرم است

اگر مقدار پلانکتون موجود در آب زیاد باشد، مرواریدها زمینه‌ای از سبز روشن خواهند داشت مانند مرواریدهای استرالیایی
حرارت آب دریا نیز باعث افزایش سرعت اعمال متابولیسم در بدن حیوان شده و لایه‌های کربنات کلسیم ضخیم‌تر می‌گردد و به این دلیل بدون توجه به رنگ، شدت درخشش کاهش یافته و مروارید به صورت نیمه مات دیده می‌شود.به‌طور کلی رنگ مروارید می‌تواند همه نوع زمینه رنگین از سفید پاک تا سیاه را شامل شود. مروارید سیاه رنگ به علت عدم زمینه رنگی دیگری تشکیل می‌شود
تولید مروارید و ترکیب شیمیایی آن
زمانی که دانه‌های ماسه در اثر تلاطم آب دریا، راه نفوذی خود را به بدن نرم تن می‌یابند. جانورکه نمی‌تواند خود را از آن‌ها خلاص کند شروع به ترشح ماده‌ای از غدد اپیتلیال به دور آن‌ها می‌نماید
عواملی مانند حرکات بستر دریا، طوفان در سطح آب یا ورود سیلاب‌ها به دریا که جریانات شدیدی به وجود می‌آورند، نشست زمین، خزه‌ها و حیوانات کوچک آرامش را در اعماق دریا به هم زده و شرایط مناسب جهت تشکیل هسته مروارید بوجود می‌آورند

 

مراقبت و سرویس های لازم از دستگاههای ایستگاه کنترل مرکزی آبیاری قطره ای

 مراقبت و سرویس های لازم از دستگاههای ایستگاه کنترل مرکزی آبیاری قطره ای

سرویس و نگهداری سیستم فیلتراسیون کنترل مرکزی در سه دوره زمانی باید صورت گیرد :

1- سرویس های لازم در شروع فصل آبیاری

2- سرویس و مراقبتهای لازم در حین کار

3- سرویس و مراقبتهای لازم در انتهای فصل آبیاری

 

 

1)  مراقبت و سرویس های لازم در شروع فصل آبیاری :

این سرویس ها باید قبل از شروع فصل آبیاری انجام شود :

1- قبل از شروع فصل آبیاری از کلیه فیلترهای توری بازدید شود. در صورت وجود پارگی توری ها باید آنرا تعویض و یا در صورت امکان محل پارگی را تعمیر نمود.

2- در صورتیکه فیلتر شن در سیستم بکار رفته باشد باید شن داخل آنرا یا تعویض نمود و یا پس از شستشوی کامل، سرند نموده و دوباره از آن استفاده نمود .

3- درصورتیکه در سیستم از الکتروپمپ استفاده می شود باید سرویس کامل روی آن صورت گیرد و قطعات خراب تعمیر یا تعویض گردند.

4- انتهای لوله های شبکه آبیاری قطره ای باید بسته شود.

5- کلیه لوله های شبکه آبیاری قطره ای باید بازدید شوند. در صورت مشاهده سوراخ یا پارگی تعمیر و اصلاح آن ضروری است.

 

 

2)  سرویس و مراقبتهای لازم در حین کار :

1- فیلترها باید بطور مرتب بازدید شده و در صورتیکه فشار طرفین دستگاهها از آنچه که قبلا ذکر شده بیشتر شود باید تمیز گردند.

2- از کلیه شیرآلات سیستم فیلتراسیون بازدید نموده و از باز و بسته بودن آن اطمینان حاصل نمایید.

3- کارکرد درست شیرهای تخلیه هوا را بررسی نمایید.

4- فشارسنج ها باید روزانه کنترل گردند و از کارکرد آنها اطمینان حاصل شود.

 

3) سرویس و مراقبتهای لازم در انتهای فصل :

1- کلیه شیرهای سیستم را باز کنید .

2- شیرهای تخلیه تانک کود و فیلترهای توری را باز نمایید. همچنین درب تخلیه سیکلون و فیلتر شن را کاملا باز نمایید و اجازه دهید تمام آنها بطور کامل از آب تخلیه شوند.

3- لوله و اتصالات مربوط به تانک کود را کاملا باز کنید.

4- کلیه درپوش های تخلیه آب را باز نموده و پس از تخلیه کامل آب سیستم مجددا آنها را ببندید.

مشخصات فنی و استانداردهای ساخت تابلو های راه انداز و روشنائی

مشخصات فنی و استانداردهای ساخت تابلو های راه انداز و روشنائی

 

 

 

1.      کلیه فریم  تابلوها پس از عملیات چربی گیری و فسفاته کاری با دست رنگ الکترو استاتیکی مرغوب با حدلقل 100میکرون پوشش داده شوند.

2.      درب تابلوهای فشار ضعیف از ورق 2.5 میلیمتر و دیواره از ورق 2 میلیمتر ساخته شوند.

3.      تمامی تابلوها کاملا به صورت  پیچ و مهره و قابل توسعه ساخته شوند .

4.      شینه گراند برای تابلوها در نظر گرفته شوند.

5.   شینه های فاز و نول با روکش k.s.s  و با دمای بالای 125 و از نوع رنگی جهت هر فاز (RED-YELLOW-BLUE-BLACK) بکار گرفته میشود.

6.      کلیه کلیدهای اتوماتیک قبل از ورود شینه ها در آن باید از ریل مقزه اتکایی عبور داده شوند.

7.      تابلوهای دیواری از پایین و بالا قابل دسترسی باشند.

8.      حداقل درجه حفاظتی تابلوهای داخلی IP45درنظر گرفته شوند.

9.      بقیه موارد دقیقا مطابق نشریه 110سازمان برنامه و بودجه باید توسطه سازنده رعایت شوند.

10. شرکت سازنده تابلوها دارای گواهی ISO 9001 یا حداقل ISO 9002 باشد.

11. توانایی انجام تستهای الکتریکی بر اساس استاندارد ) فشار ضعیف IEC 439) در کارخانه فروشنده در حضور نمایندگان را دارا باشد.

12. آزمایش کامل تست مشخصات رنگ شامل سختی – چسبندگی – ضخامت و تست SALT SPARY

13. کلیه تابلوها دارای روشنایی به همراه میکرو سویچ باشند.

14. در تمامی تابلوها نصب یک عدد پریز برق 220 ولتی یک فاز الزامی  است.

15. تمامی پیچ و مهره ها بصورت کروم دار باشد

16. کلیهشینه های تابلو ها متناسب با 5/1برابر ظرفیت جریان نامی کلید انتخاب شوند.

17. حداقل فاصله شینه های اصلی (فاز به فاز) 15 برابر ضخامت شینه ها انتخاب گردد

18. رنگ الکترو استاتیکی بکار رفته از نوع زیتونی روشن (RAL  7032) انتخا ب شود.

(توجه : درصورت استفاده از پودر های فاسد و پرتی به هیچ وجه مورد قبول نیست)

19. تمامی  دستگاههای اندازه گیری 96*96 میلیمتر انتخاب گردد.

20. برای هر تابلو (بطور کلی تمامی تابلو ) یک عدد جانقشه ای در تابلو تعبیه و نقشه تک خطی و چیدمان در آن منظور گردد.

21. ا رت درب تابلو توسطه تسمه بافته شده مسی به بدنه تابلو و شینه  گراند  PE)) اتصال باید صورت گیرد.

22. تمامی تابلوها باید دارای گلند و از نوع لگراند اصل فرانسه ( ترجیحا از جنس فلزی باشند.

23. کلیه شینه های مسی باید از نوع مرغوب با هنر انتخاب شوند.

24. در هنگام سیاخت از ابتدا مراحل کاری حضور نماینده ( کارشناس ) کار فرما الزامی و باید شدکت برنده بپذیرد.

25. کلیه مقره های تابلویی با توجه به سطح ولتاژ و جریان اتصال کوتاه محاسبه و بکار گرفته شوند.

26. کلیه تابلوها مه به مدت یکسال از زمان بهره برداری باید توسط شرکت برنده گارانتی گردد.

27. چیدمان کلیه تابلوها قبل از ساخت با اندازه گیری و تعیین ابعاد تابلو توسط شرکت سازنده تابلو باید ارائه گردد.

28. گواهی کلیه تستهای تابلوهای فوق باید توسط شرکت سازنده  تهیه و ارائه گردد.

29. تمامی سیمها باید توسط سرسیم با شماره های آدرس ده به تجهیزات اتصال یابند.

30. جهت سر بندی (wiring) دستگاههای اندازه گیری ( از شینه ها به درب تابلوها از لوله خرطومی فنری فلزی جهت هدایت سیمهای نسوز استفاده شوند.

31. کلیه سیمهایی که به شینه های تابلوها اتصال می یابند باید از نسوز و دارای نوار حرارتی باشند.

32. برای تمامی ابصالات قبل از پیچ و مهره شدن (شینه ها به یکدیگر به جهت پر شدن منافذ) باید از گریس نسوز (سیلیکونی) استفاده گردد.

33. قفل و لولا تابلوها هز نوع ریتال و تمامی قفلها دارای دستگیره به همراه سویچ مربوطه و از میله ای بلند(از سمت داخل ) خارجی باشند.

34. تمامی شینه ها (فاز و نول وارت )باید دارای مقره در کلیه تابلوها حتی (تابلوهای دیواری ) باشند.

35. سایر موارد نیز می بایست بر اساس ضوابط و استانداردهای مربوطه انجام شود.

 

 

 

 

 

 

عوامل موثر در تشکیل خاکهای شور

عوامل موثر در تشکیل خاکهای شور

اقلیم:   اغلب خاکهای شور در اقلیم گرم و خشک تشکیل می شوند. خشکی، درجه حرارت بالا و شدت زیاد تبخیر باعث غالب شدن تبخیر بر زهکشی شده و در نتیجه عدم تعادل نمک را باعث می شود. شوری خاک  ممکن است تا 75 درصد بالغ شود و در برخی مناطق بسیار خشک و بیابانی نظیر شبه جزیره عربستان و شیلی سطح خاک توسط لایه ای از نمک به ضخامت بیش از 50 سانتی متر پوشیده شود.

خاکها در مناطق بیابانی با زمستان ها سرد نیز ممکن است بسیار شور باشند در این شرایط کاهش حلالیت بسیاری از نمک ها مهمترین عامل موثر شور شدن خاک است.

توپوگرافی:  اقلیم گرم و خشک به خودی خود برای تشکیل خاکهای شور کافی نیست هنگامیکه  سطح آب زیر زمینی عمیق و تبخیر از سطح خاک با میزان بارندگی برابر باشد. نمک ها در خاک تجمع نمی کنند چنانچه منطقه خشک در نقاط پست قرار گیرد که اطراف آن را کوه ها احاطه کرده باشند، جریان های زیر زمینی باعث حل کردن مقداری نمک می شود و آنرا به منطقه خشک وارد می کنند چون اغلب این آبها تحت فشار هستند، ممکن است به صورت آرتزین باعث اجتماع نمک در سطح و یا نزدیک سطح خاک شود.

آبیاری و زهکشی:  آب آبیاری اغلب حاوی انواع متفاوتی از نمک ها با غلظت های مختلف است کاهش آب در نتیجه تبخیر و تعرق ناچاراً باعث افزایش غلظت نمک ها در خاک به عواملی چون کیفیت آب آبیاری روش آبیاری و کفایت زهکشی بستگی دارد.

اصلاح خاکهای شور

عملیات مدیریتی که به کنترل شوری اصلاح خاک کمک می کند شامل به کارگیری موارد زیر است:

1-انتخاب گیاهان مقاوم به شوری

2- استفاده از روشهای خاص کاشت که تجمع نمک را در اطراف بذر به حداقل ممکن کاهش می دهد.

3- به کارگیری روش های زارعی مناسب نظیر شخم و تهیه بستر  به شکلی که کمترین غلظت نمک را در خاک ایجاد کند و به جوانه زنی بذر آسیبی نرساند.

4-استفاده از مقدار بیشتر آب آبیاری به منظور رقیق کردن محیط و یا شستشوی نمک از محیط جوانه زنی بذر و ریشه.

5- استفاده از مواد شیمیایی اصلاح کننده خاک نظیر سولفور، اسید سولفوریک، سولفاتهای آهن، گچ، پلی فسفات آمونیوم، پلی فسفات کلسیم و غیره ،

به کارگیری یک روش اصلاحی برای همه خاک های شور مناسب نیست. بسیاری از شرایط موجود بایستی مد نظر قرار گیرند.منبع شوری، بافت خاک، شیب زمین، عمق سفره آب زیر زمینی قیمت و تهیه مواد اصلاح کننده نوع گیاه مورد نظر برای کاشت ، با توجه به اقلیم ارزش اقتصادی اراضی اصلاح شده و برخی دیگر از فاکتورها همگی از جمله مواردی هستند که قبل از اصلاح خاکهای شور و انتخاب روش صحیح بایستی مورد توجه قرار گیرند.بدیهی است روش های مختلف هدف واحدی را دنبال می کنند. هر روشی که به جلوگیری یا کاهش مضرات شوری موجود در ارتباط با رشد گیاه منجر شود اقتصادی خواهد بود.

منبع خاک

اولین قدم در اصلاح خاک های شور، شناسایی منبع نمک است. سیستمهای موفق اصلاح، ابتدا عامل مشکل زا را کشف و سپس  به نابودی آن اقدام می کنند.

همانگونه که قبلاً ذکر شد شوری خاک از طریق کاملاً مشخص تامین می شود. برای انتخاب بهترین روش اصلاح خاک در شرایط موجود این راه ها باید شناسایی شوند. چنانچه کانال های انتقال آب از تشکیلاتی عبور کنند که دارای نمک های محلول باشند. مقداری از نمک در آب حل و وارد خاک آبیاری می شود در چنین شرایطی بهترین روش اندود کردن کانال های انتقال آب در مسیر دارای تشکیلات محلول است. بدیهی است چنین روشی که از آنجا که منبع تولید نمک را محدود می کند، بر هرگونه روش اصلاحی که بر روی خاک شور در اثر آبیاری اعمال شود،ارجحیت دارد.

برخی خاکها در عمق چند متری خود دارای لایه ای بسیار غنی از نمک هستند. در چنین شرایطی تلاش ها باید در جهتی صورت گیرد که از صعود نمک ها در اثر نیروی کاپیلاری به سطح خاک که برای رشد گیاه مضراتی ایجاد می کند، جلوگیری به عمل آید چنانچه عمق تجمع نمک در خاک به طور قابل توجهی پایین تر از سطح خاک باشد. زیان چندانی را متوجه رشد گیاه نخواهد کرد. حال آنکه اگر نمک های موجود در نزدیکی سطح خاک قرار داشته باشند، توسط نیروی کاپیلاری به منطفه ریشه وارد می شوند و از رشد گیاه جلوگیری می کنند.

کاشت گیاهان مقاوم به شوری

رها سازی اراضی بدون کشت باعث تجمع نمک در سطح خاک می شود کاشت برخی گیاهان حتی اگر خود گیاه چندان مرغوب  نباشد از آن جهت که نقش اصلاحی دارد مفید است به طور کلی رشد هرگونه گیاه در خاک بهتر از عدم وجود آن است در خاک های بسیار شور که گیاهان زراعی متداول قادر به رشد در آن نیستند.برای برخی علف های هرز مفید است و باعث افزایش آنها می شود به جای خالی بودن خاک از گیاه بهتر آن است که چنین گیاهان در خاک برویند.

دیگر جنبه ها گیاهی عبارتند از:

1-توسعه واریته های گیاهان متحمل به شوری از طریق اصلاح نباتات،انتخاب، پیوند زدن و مقاوم سازی

2- استفاده صحیح و مناسب کودها و مواد اصلاح کننده جهت جلوگیری از تجمع بقایایی ناخواسته در خاک.

3-کنترل بیماریهای گیاهی، حشرات و دیگر آفت ها (گیاه سالم  مقاومت بیشتری نسبت به تحمل شوری دارد.)

4-کنترل علفهای هرز که در جذب  آب و  مواد غذایی با گیاهان زراعی در رقابت هستند.

زهکشی

تنها راه دائمی اصلاح خاک های شور، آبشویی نمک های محلول و خروج آنها از خاک است. همانطوریکه نمک های محلول وارد خاک می شوند، توسط جریان آب زهکشی از آن خارج می گردند در مناطق پر باران پس از تعبیه زهکشی زیر زمینی زهکشی به طور طبیعی صورت می گیرد. در مناطق خشک و نیمه خشک جهت شستشوی نمک ها نیاز به آب اضافی در آبیاری است، بنابراین اصلاح خاک های شور معمولاً بدون کاربرد مواد اصلاحی و تنها از طریق آبشویی امکانپذیر است زهکشی زیر زمینی کافی، شرط لازم است.

از نقطه نظر عملی، زهکش های زیر زمینی در دو گروه قرار می گیرند.

زهکشی پایین برنده عمومی سطح آب زیر زمینی برای پایین بردن سطح آب زیر زمینی است

زهکش حائل. جهت قطع جریان آب زیر زمینی  که در جهت شیب زمین از سایر منابع جریان دارد. به کار برده می شود در طرح ریزی زهکشی زیر زمینی، طراح باید شرایط نقاط مختلف را ارزیابی و آنگاه در انتخاب استفاده از زهکش پایین برنده یا حائل تصمیم گیری کند.

سایر اعمال اصلاحی

1- آبیاری مکرر به منظور پایین نگه داشتن غلظت نمک در محلول خاک.

2- استفاده از مواد اصلاح کننده خاک نظیر گچ(Caso₄2H₂O)  آهک(Caco₃) گوگرد(S)  واسید سولفوریک (H₂So4)

3-آبشویی و زهکشی کافی با طراحی سیستمهای زهکشی دقیق.

4-به کارگیری بهترین  سیستمهای آبیاری و جلوگیری از هدر روی و نشست آب، به طوریکه مقرون به صرفه باشد.

5-غرقاب کردن اراضی حداقل یکبار در سال، در صورتیکه از سیستمهای آبیاری بارانی یا قطره ای استفاده شود.

6- افزایش مواد آلی به خاک و شخم زدن آن همراه با بقایای گیاهی به منظور افزایش نفوذ پذیری و آبشویی موفقیت آمیز خاک.

7-پایین بردن سطح سفره آب زیر زمینی از طریق پمپ کردن و یا زهکشی به منظور جلوگیری از تجمع نمک در سطح خاک.

8-مدیریت صحیح و استفاده بهینه از آب و جلوگیری از هدر روی آن، که برای گیاه و شستشوی نمک ها ضروری است.

9-برنامه ریزی دقیق به منظور استفاده بهینه از منابع آب موجود.

10-شخم و شیار و تخریب سله خاک به منظور جلوگیری از تبخیر شدید و در نتیجه تجمع نمک ها در سطح خاک.

زدودن نمک

آنچه در حوالی سالت لیک سیتی در یوتا انجام شد، نمونه خوبی از زدودن نمک از خاک است. این عملیات در 1902 بر روی 2/16 هکتار از مزارع منطقه آغاز شد در پایان 1903 مجموعاً 141534 متر مکعب معادل 52% از آب مصرفی از طریق زهکش ها خارج شد این آب حدود 3600 تن نمک را از خاک خارج کرده بود که علاوه بر مقدار نمکی است که توسط آب به بخش های عمقی خاک انتقال داده شده است.

نمونه دیگری مربوط به پروژه ای است که قبل از انجام زهکشی،  سطح آب زیر زمینی در فاصله 61 سانتی متری از سطح خاک قرار داشت. نمک ها در سطح زمین تجمع یافتند و هیچ محصول با ارزشی در آن رشد نمی کرد مقدار متوسط نمک از سطح تا عمق 122 سانتی متری خاک برابر 25/2 درصد بود. با تعبیه سیستم زهکشی در منطقه در اولین ماه، آب اضافی از خاک خارج شد تا آنجا که سطح آب زیر زمینی تا محل قرار گرفتن زهکش ها پایین رفت در پایان ماه مقدار نمک در خاک به حد 1 درصد کاهش یافت. سطح خاک شخم زده شد و پس از آبیاری به طور محدود کنترل شده، عملیات کاشت صورت گرفت. با این حال، علیرغم وجود زهکش ها افزایش درجه حرارت در تابستان باعث فزونی تبخیر شد به طوری که متوسط مقدار نمک تا عمق 122 سانتی متری از سطح خاک به 28/1 درصد افزایش یافت.

کلیات آبیاری تحت فشار

کلیات آبیاری تحت فشار

وارد کردن آب در داخل لوله با کمک موتور پمپ و انتقال آب با فشار و پاشیدن آن در مزرعه را آبیاری « تحت فشار » میگویند . این نوع آبیاری بالاترین بازدهی در مصرف آب را در بین انواع دیگر دارد . در این روش چون آب در طول مسیر از داخل لوله های مخصوصی عبور می کند و تماس مستقیم با هوا و خاک ندارد ، اتلاف آب خیلی کم است . بطور کلی در آبیاری تحت فشار معمولآ کمتر از آبیاری سنتی به آب و نیروی کارگر نیاز است. آبیاری تحت فشار بطور کلی به  دو روش آبیاری بارانی و قطره ای تقسیم میشود.

آبیاری بارانی :

دراین روش آب به وسیله آبپاش به شکل قطره های باران روی محصول ، پاشیده می شود . وسایل لازم برای آبیاری بارانی عبارت است از : موتور پمپ ، لوله های آبرسان ، آبپاشها.

انواع روشهای آبیاری بارانی

1_آبیاری بارانی کلاسیک: که خود شامل سه روش زیر می باشد.

1) سیستم آبفشان کلاسیک متحرک  در این سیستم آبیاری، خطوط اصلی ،نیمه اصلی و فرعی در روی زمین نصب می گردد و جنس آنها آلومینیوم این سیستم آبیاری کاملا متحرک بوده و در انتهای فصل آبیاری کلیه لوازم وقطعات آن توسط بهره بردار جمع شده و به انبار منتقل می گردد.

2)سیستم آبفشان کلاسیک نیمه متحرک  دراین سیستم آبیاری خطوط اصلی در زیر زمین قرارگرفته و جنس آنها پلی اتیلن ،PVC  ویا آزبست می باشدو لوله های فرعی سیستم مانند سیستم آبفشان کلاسیک متحرک در روی زمین قرار دارد.

3)سیستم آبفشان کلاسیک ثابت   دراین روش آبیاری هم خطوط آبرسان اصلی و هم خطوط فرعی در زیر زمین قرارگرفته و جنس آنها از پلی اتیلن یا P.V.C  می باشد . در این سیستم در مکانهای نصب آبپاش ، شیرهای خودکاری نصب شده و آبپاش و رایزر مربوط توسط این شیرهای خودکار به خطوط فرعی ارتباط می یابد.

2_آبیاری بارانی قرقره ای با گان :

دستگاه آبیاری بارانی قرقره ای دارای یک قرقره بزرگ است که بر شاسی قرار دارد و لوله پلی اتیلن از جنس نیمه سخت که در حدود 300 متر طول دارد دور این قرقره جمع میشود . برای انجام دادن آبیاری یک قطعه زمین ، ابتدا دستگاه را به کمک تراکتور در ابتدای زمین مورد نظر قرار میدهند . سپس آبپاش را که لوله پلی اتیلن نیز به آن وصل است در داخل مزرعه و بر روی پایه ای  به نام ارابه می گذارند .

3_آبیاری بارانی غلتان ( ویلمو ):

این دستگاه برای آبیاری مزارعی که هموار و مسطح هستند و گیاهان ردیفی در آنها کشت شده است کارایی زیادی دارد .

حرکت دستگاه از یک محل به محل بااستفاده از موتور بنزینی که از طریق جعبه دنده و زنجیر به چرخهای کناری متصل است انجام میشود . این دستگاه برای آبیاری گیاهان پا کوتاه مانند غلات ، علوفه و چغندر قند مناسب است.

4_آبیاری دوار مرکزی (سنتر پیوت) :

این دستگاه برای آبیاری انواع گیاهان پا بلند و پا کوتاه می تواند مورد استفاده قرار گیرد . دستگاه آبیاری دوار مرکزی از قطعاتی چون لوله عمودی ،لوله اصلی(افقی)،تابلو کنترل ،پاشنده ها وچرخها تشکیل شده است .برای انجام آبیاری با این دستگاه ،ابتدا آب با فشار وارد پاشنده ها می شود .لوله اصلی در این دستگاه بر روی پایه های مثلثی شکل قرار می گیرد که هر یک از پایه ها دارای دو چرخ هستند .آب از طریق لوله های اصلی که در حدود سه متر از زمین فاصله دارند وارد آبپاش ها می شوند و عمل آبیاری انجام می گیرد .مسیر حرکت دستگاه در این روش به صورت دایره ای بوده و سطح آبیاری شده هم دایرهای شکل است

5-آبیاری بارانی خطی ( لینیر):

این دستگاه شبیه آبیاری بارانی دوار مرکزی است. با این  تفاوت که مسیر حرکت این دستگاه به صورت مستقیم است و زمین را چهار گوش آبیاری می کند .زمین های نسبتآ مسطح و چهار گوش را به خو بی می توان با روش آبیاری  کرد . از فواید دیگر  این دستگاه این است که جریان بارانی یکنواختی دارد و توسط باد به هم نمی خورد و به طور یکسان تمام مزرعه را آبیاری  می کند .

آبیاری قطره ای
آبیاری قطره‌ای عبارتست از روشی که طی آن آب با فشار کم از روزنه با وسیله‌ای به نام قطره چکان از لوله خارج و به صورت قطراتی در پای بوته ریخته می‌شود.

انواع روشهای آبیاری قطره ای

1ـ سیستم آبیاری قطره ای ( Drip Irrigation)

 سیستم آبیاری قطره ای معمولا جهت آبیاری درختان بکار گرفته می شود و شامل کنترل مرکزی ( فیلتراسیون وایستگاه پمپاژ) – خطوط آبرسان اصلی و خطوط آبرسان فرعی و لوله های لترال و یا آبده می باشد که جنس این لوله ها اکثرا پلی اتیلن سنگین (H.D) و جنس لوله های آبده از پلی اتیلن سبک (L.D)می باشد. در روی لوله های لترال قطره چکان نصب می گردد. آبدهی قطره چکانهای مورد استفاده در این سیستم از 2 لیتر در ساعت تا حدود 24 لیتر در ساعت متغیر می باشد ودر شرایط معمولی از قطره چکانهای 4 لیتر در ساعت استفاده می گردد.

گیاهان و مکانهای مناسب استفاده : باغات ، صیفی حات ،تولید نهال ،گلخانه با هر توپوگرافی.

2ـ سیستم آبیاری بابلر

 سیستم آبیاری بابلر شبیه به سیستم آبیاری قطره ای بوده با این تفاوت که در این سیستم از قطره چکان استفاده نمی گردد و پاشنده ای خاص با دبی حدود حداکثر 100 لیتر وبالاتر در ساعت بهره گرفته می شود.این سیستم به فیلتراسیون با دقت بالا نیازی نداشته و بیشتر مناسب کشاورزانی می باشد که منابع آبی آنها از کیفیت مطلوب برخوردار نبوده و یا دارای حقابه می باشند.

گیاهان و مکانهای مناسب استفاده : باغات ، درختان مسن  ،باغچه ها با هرتوپوگرافی.

3ـ سیستم آبیاری میکروجت

دراین سیستم شعاع پوشش کم بوده . نیاز آبی درختان در اطراف آنها تامین می گردد. اجزاء این سیستم شامل خطوط آبرسان اصلی و فرعی ( جنس آنها از لوله پلی اتیلن سخت (H.D) و پاشنده میکروجت وایستگاه پمپاژو فیلتراسیون مربوطه است .راندمان آبیاری این سیستم از سیستم آبیاری قطره ای کمتر بوده و در بعضی از موارد از این سیستم علاوه بر تامین نیاز آبی گیاه جهت کنترل درجه حرارت داخل باغ نیز استفاده می گردد.

گیاهان و مکانهای مناسب استفاده : باغات ، صیفی حات ،تولید نهال ،گلخانه با هر توپوگرافی 

 باتشکر: علیرضا زین الدینی

اصول هرس

اصول تربیت و هرس گیاهان باغبانی

رشد و نمو گیاهان را با تغییر در شرایط محیطی و یا دستکاری در خود گیاه می‌توان تنظیم کرد، برای رسیدن به چنین تغییراتی در گیاه از روش‌های فیزیکی مانند تربیت کردن (Training) و هرس کردن (Pruning) و یا از روش‌های شیمیایی نظیر کاربرد مواد تنظیم کننده رشد استفاده می‌شود. واژه تربیت کردن گیاهان به معنی تکنیک‌ها و روش‌هایی است که برای تنظیم اندازه، شکل و جهت رشد گیاه بکار می‌روند. هرس کردن یا حذف قسمت‌هایی (جوانه، شاخه، برگ و گل و میوه) از گیاه همراه با عمل تربیت انجام می‌گیرد، تا گیاه به شکل یا فرم معینی ایجاد شود. به عنوان مثال تربیت درختان میوه و گیاهان زینتی به اشکال مختلف و یا حصار. تربیت گیاهان بایستی در مراحل اولیه رشد انجام شود. هرس منظم برای حفظ شکل و تعادل فیزیولوژیکی لازم برای گلدهی و میوه‌دهی ضروری است. تربیت گیاهان باغی همیشه نیاز به هرس ندارد بطوری که در برخی گیاهان بالا رونده مانند گوجه فرنگی، خیار و برخی از لوبیاها باید آنها را به قیم بست تا برگهایشان از نور کافی برخوردار شوند این عمل به شکل غیر مستقیم گلدهی و میوه‌دهی را تحریک می‌کند و باعث می‌شود که میوه آنها تمیز بماند.

هدف از هرس:

هرس گیاهان باغی بطور عمده به سه دلیل زیر انجام می‌گیرد:

1- تنظیم اندازه گیاه

2- بدست آوردن شکل یا فرم معین 

3- بهبود کارآیی یا باروری گیاه (تنظیم کمیت و کیفیت محصول).

هرس اثر پاکوتاه کنندگی در گیاهان دارد. به عنوان مثال کوتاه کردن منظم درختچه‌های زینتی و گیاهان حصار باعث می ‌شود که آنها ارتفاع مناسبی داشته باشند.

هرس درختان میوه سبب تولید تاجی مناسب برای سهولت در برداشت می ‌شود.

هدف دیگری که در اثر تربیت و هرس کردن گیاه بدست می‌آید ایجاد اسکلتی مناسب با شکل مشخص و معین است. برای رسیدن به این مقصود باید در مراحل اولیه رشد درختان، شاخه‌های اصلی انتخاب و مشخص شوند تا اسکلت آینده درخت تشکیل شود. شاخه‌هایی اصلی انتخاب شده باید از فضای کافی برخوردار باشند به طوری که پس از رشد در سالهای آینده و رسیدن به نمو کامل، میزان سایه‌اندازی آنها به حداقل ممکن برسد. علاوه بر آن زاویه بین شاخه‌های اصلی و تنه درخت (محل انشعاب شاخه‌های فرعی)(Crotch) باید به قدری کافی باز باشد زیرا این موضوع مانع از شکستن شاخه‌ها در اثر میوه‌دهی زیاد می ‌شود. اگر این زاویه کم باشد فرم دهی اسکلت درخت ضعیف است.

تکنیک‌های هرس :

هرس گیاهان یکی از روش‌های مهم در باغبانی است که شامل حذف قسمتی از تاج و مقداری از سیستم ریشه گیاه می‌شود تا بدین طریق تعادل لازم بین مراحل جنسی و رویشی ایجاد شود. هرس تاج (اندام‌های هوایی) تعدد نقاط رشد را کاهش داده و مصرف ازت و سایر عناصر ضروری را بیشتر کرده و بکارگیری هیدرات‌های کربن را کاهش می‌دهد. بنابراین رس تاج رشد رویشی را تحریک کرده و مرحله رشد زایشی را به تأخیر می ‌اندازد. معمولاً گیاهان جوان و قوی را بایستی هرس سبک انجام داد. هرس سنگین گیاهان قوی تشکیل جوانه گل و بلوغ را به تأخیر می‌اندازد. از طرف دیگر گیاهان باغهای قدیمی و مسن به انجام هرس شدید نیازمند هستند تا قدرت و جوان سازی آنها تحریک شود.

هرس ریشه گیاهان سبب کاهش جذب ازت شده، رشد رویشی و تقاضا برای هیدرات‌های کربن کم می‌شود. در نتیجه هیدرات‌های کربن تجمع یافته و تشکیل جوانه گل را تحریک می‌کنند. زمانی که نسبت C:N زیاد باشد گلدهی محقق می‌شود اگر هرس شدید بر روی شاخه‌های قوی انجام گیرد این نسبت کم شده و رشد رویشی صورت می‌گیرد. تعادل بین مراحل رشد رویشی و زایشی در گیاهان که در نتیجه هرس ایجاد می‌شود، با واژه نسبت C: N بیان می‌شود. بنابراین هرس شاخه و ریشه برای گلدهی و باردهی درختان میوه بسیار ضروری است.

اصطلاحات هرس:

جوانه انتهایی (Apical bud (apex) : نوک ساقه، یا بالاترین جوانه موجود بر روی ساقه را گویند.

جوانه چوب: جوانه‌ای که در اثر رشد آن شاخه تولید می‌شود.

جوانه گل: جوانه‌ای که مولد گل یا خوشه گل است.

زاویه برگی: زاویه بین یک برگ و ساقه‌ای که بر روی آن قرار دارد.

جوانه راکد(Dormant bud):جوانه‌ای است که در زاویه برگی قرار گرفته اما فعال نیست، مگر اینکه شاخه‌ها صدمه ببینند.

شاخه پیشاهنگ(Leader shoot): شاخه‌ای که رشد فعال داشته و به صورت انتهایی قرار دارد و هر ساله بر رشد آن افزوده می‌شود.

شاخه جانبی(Lateral shoot): شاخه‌ای که از رشد جوانه جانبی موجود در زاویه برگی ساقه ایجاد می‌شود.

شاخه عقیم(Blind shoot): شاخه‌ای است که به طور کامل رشد نکرده و جوانه انتهایی آن سقط شده است. این نوع شاخه رشد بیشتری نمی ‌کند.

شاخه سال جاری(Current year's growth) : ‌شاخه‌‌ای است که در اثر رشد جوانه فصل جاری ایجاد می‌شود.

چوب یکساله: شاخه یا رشدی است که حداکثر یک سال عمر دارد.

حذف گلهای خشک(Dead- head): هرس و حذف گلهای خشک و پژمرده یا غلاف‌های نارس محتوی بذر را گویند.

جوانه گیری(Disbudding):‌حذف جوانه‌ها یا شاخه‌های اضافی را به هنگام آغاز رشد جوانه گیری نامند.

سرزنی شاخه‌های علفی(Pinch back):‌حذف و هرس انتهای شاخه‌های نرم، علفی و در حال رشد را که به کمک انگشتان دست انجام میگیرد پنسمان گویند.

سیخک(Spur): شاخه کوتاهی که رشد کندی دارد و خوشه‌های جوانه گل روی آن تشکیل می‌شود.

پاجوش(Sucker): شاخه‌ای که معمولاً از ریشه گیاه در زیر خاک و یا در سطح زمین منشاء می‌گیرد. پاجوش‌ها شاخه‌هایی نابارور و ناخواسته هستند.

نرک(Water shoot (water sprout): شاخه‌ای است نابارور و نامطلوب که به شکل عمودی بر روی شاخه‌های مسن ایجاد می‌شود معمولاً برگهای آن از برگهای درخت بالغ کاملاً مشخص و کوچکتر است. گاهی ممکن است در روی تنه درخت نیز رشد کند.

روش‌های هرس کردن:

هرس شاخه :

هرس در گیاهان ممکن است به دو حالت سرزنی (Heading back) یا حذف کامل(Thinning out) شاخه‌ها انجام شود. سرزنی عبارت است از حذف قسمت انتهایی شاخه‌های اصلی یا تنه، که سبب حذف اثر غالبیت انتهایی می‌شود  و به دنبال آن جوانه‌های جانبی زیر محل برش فعال می‌شوند. در درازمدت سرزنی باعث تولید گیاهی کوچک‌تر و متراکم نسبت به گیاه هرس نشده میشود. حذف کامل یعنی بریدن شاخه‌ها از تنه اصلی به صورت کامل.

حذف کامل باعث بزرگتر شدن اندازه گیاه می‌شود اما شاخه‌ها در مقایسه با گیاه هرس نشده بیشتر باز هستند. به هر حال سرزنی هرس سبک‌تری نسبت به حذف کامل است.

در هرس درختان میوه معمولاً ترکیبی از دو روش فوق استفاده می‌شود. در تربیت و هرس گیاهان باغی سرزنی به عنوان عامل اولیه و اساسی در شکل دهی و ایجاد تاج لازم است، در حالی که انجام حذف کامل شاخه پس از ایجاد گیاه اهمیت دارد. در نهایت شاخه‌های خشک شده، بیمار، ضعیف و متداخل را بایستی حذف کامل کرد.

نحوه بریدن شاخه در هرس :

نحوه برش اندام‌های گیاه برحسب خصوصیات آن مقدار جزئی متفاوت است. شاخه‌های چوبی جوان و یکساله را که معمولاً قطری در حدود  1-0.5 سانتی‌متر دارند باید به کمک قیچی باغبانی و با برشی حدود نیم سانتی‌متر بالاتر از جوانه قطع شوند بطوری که این برش به صورت مایل و در جهت مخالف جوانه انجام گیرد.

بریدن و حذف شاخه‌های چوبی و سنگین که دارای قطری بیش از 4-3 سانتی‌متر هستند بایستی در طی سه مرحله و با استفاده از قیچی‌های دسته بلند و یا ارّه انجام پذیرد. نکته مهم اینکه حتی‌الامکان بایستی برآمدگی (زایده‌ای) از شاخه قطع شده بر روی تنه درخت باقی نماند و حداکثر اندازه قسمت باقیمانده از 3 میلی‌متر تجاوز نکند تا امکان ترمیم زخم محل برش وجود داشته باشد. در نهایت محل برش در شاخه‌های قطور با چسب پیوند پوشانیده می‌شود.

هرس پوست :

این نوع هرس در فصل رشد رویشی گیاه انجام می‌شود. در این حالت با زخم کردن یا حذف پوست، هیدرات‌های کربن و هورمون‌های رشد در اندام‌های هوایی واقع در بالای زخم تجمع یافته و موجب تحریک تمایزیابی جوانه‌های گل در شاخه‌های تیمار شده می‌شود. روش‌های مختلفی برای هرس پوست وجود دارد که شکاف زنی(Scoring) ، حلقه زنی(Ringing) و طوقه برداری (Girding) سه روش مهم آن هستند. در شکاف زنی، پوست ساقه یا شاخه‌های اصلی با خطوطی موازی در زیر جوانه خراش داده میشود. این روش نسبت به دو روش دیگر کارآیی کمتری دارد. درختان بالغ و قوی به حلقه زنی یا طوقه برداری واکنش خوبی نشان می ‌دهند اما درختان بسیار جوان پاسخ خوبی به این عمل نمی‌دهند. در حلقه‌زنی، حلقه‌ای کامل در پوست ساقه بریده می‌شود. در طوقه برداری با استفاده از سیم، حلقه‌ای به دور ساقه برای مدت 6 ماه بسته می‌شود یا نواری از پوست به ضخامت 10-5 میلی‌متر برداشته می‌شود.

هرس گل و میوه:

با توجه به اینکه سطح برگ و میزان فتوسنتز یک گیاه مقداری مشخص است، اگر تعداد گلها و میوه‌ها، که محل جذب مواد فتوسنتزی (هیدراتهای کربن) هستند به روشی کم شود تعادل لازم برای تولید محصول مرغوب حاصل می‌شود. در عمل با انجام هرس گل و میوه (تنک کردن) با روش فیزیکی و یا با استفاده از مواد شیمیایی این نتیجه بدست می‌آید. مواد مختلفی مانند NAA و سوین برای تنک شیمیایی بکار می‌روند.

زمان انجام هرس :

بطور کلی زمان مناسب برای هرس به نوع گونه گیاهی و هدف از انجام هرس بستگی دارد. اکثر درختان در فصل زمستان هرس می‌شوند که به این عمل هرس زمستانه (هرس رکود) گویند. اما در برخی مواقع انجام هرس تابستانه (هرس سبز) نیز سودمند است. غالباً هرس در درختان خزان دار انجام شده و این کار برای درختان میوه همیشه سبز کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین انجام هرس در فصول زمستان و تابستان است یا به عبارتی دقیق‌تر در طی فصل رکود و فصل رشد.

1- هرس زمستانه:

معمولاً هرس زمستانه به هنگام خزان گیاه انجام می‌شود، با وجود این در تمام  ماه‌های پاییز و زمستان این عمل میسر است. هرس شدید زمستانه درختان موجب تقویت شاخه‌های تولید شده در سال آینده می‌شود و چنانچه درخت هرس زمستانه نشود یا هرس سبکی در روی آن صورت گیرد، شاخه‌های حاصل از رشد جدید کمتر خواهد شد. شاخه‌های جدید رشد کرده پس از هرس زمستانه طویل‌تر هستند زیرا میان گره‌های بلندتری دارند. همچنین برگهای سبزتر و بزرگتری دارند. از این نظر که هنگام خزان، شاخه‌ها فاقد برگ بوده و به آسانی قابل رؤیت هستند انجام هرس زمستانه دقیق‌تر است.

درختی که هرس سنگین می‌شود تعداد جوانه‌های کمتری برای رشد شاخه‌هایش در فصل بعد دارد، بنابراین مواد غذایی ذخیره شده در درخت به شاخه‌ها و جوانه‌های کمتری قسمت شده و در نهایت شاخه‌های جدید رشد بیشتری خواهند داشت. اما بایستی توجه داشت که هرس شدید زمستانه باعث تأخیر در باردهی گیاه می‌شود.

2- هرس تابستانه :

زمان اجرای هرس تابستانه با توجه به عوامل محیطی و میزان رشد گونه گیاهی متفاوت است با وجود این در مورد درختان میوه ماههای اردیبهشت تا تیر ماه مناسب خواهند بود. در هرس تابستانه شاخه‌های نابارور درخت مانند پاجوش‌ها و نرک‌ها و همچنین گلها و میوه‌های کوچک اضافی نیز حذف می‌شوند. بنابراین هرس پوست، گل و میوه، حذف برگها و سرزنی شاخه‌های در حال رشد از جمله هرس‌های تابستانه محسوب می‌شوند. برای مثال حذف تعدادی از برگهای بالغ درخت که بر روی میوه‌های در حال رشد سایه‌اندازی می‌کنند موجب تغییر رنگ در میوه‌ها شده و کیفیت بازارپسندی محصول را افزایش می‌دهد.

درختان خزان‌دار در بهار شروع به رشد می کنند، معمولاً این رویش چندین هفته و تا فرارسیدن دوره رکود زمستانه باقی می ماند. زمان انجام هرس تابستانه مهم است. اگر هرس تابستانه پیش از اتمام رشد اولیه درخت انجام شود دوره رشد رویشی طولانی‌تر شده و مواد گیاهی از دست رفته در اثر هرس جایگزین می شود. این عمل در درختانی که جوانه گل آنها بر روی چوب یکساله تشکیل میشود، باعث کاهش گل انگیزی می گردد زیرا دوره رشد مناسب برای گل‌انگیزی در شاخه‌های جدید کوتاه می شود. اگر پس از اتمام رشد شاخه‌ها، هرس تابستانه صورت گیرد مقدار سطح برگ و فتوسنتز کم شده و قدرت درخت کاهش می یابد. در نهایت اگر هرس تابستانه بسیار دیر هنگام انجام شود تعداد جوانه‌های گل و گلدهی کاهش پیدا می‌کند.

در درختان میوه‌ای که محل تشکیل جوانه گل آنها سیخک‌های (Spurs) (شاخه‌های کوتاه میوه دهنده) دو ساله است هرس تابستانه ممکن است گلدهی را تحریک کند زیرا با حذف شاخه‌های سال جاری نور بیشتری به جوانه‌ها و برگهای اطراف سیخک‌ها می رسد و رقابت سیخک‌ها با سرشاخه‌های در حال رشد کاهش می ‌یابد.

زخم‌های حاصل از هرس زمستانه دیرتر از هرس تابستانه ترمیم می‌شوند زیرا در فصل رشد گیاه سریع‌تر می ‌تواند محل زخم را بپوشاند از اینرو احتمال آلودگی زخم‌ها در طی زمستان کمی بیشتر است.

اصول کلی هرس درختان میوه :

حذف شاخه‌ها و ریشه‌های زاید یکی از اصولی ‌ترین روش‌ها در تولید میوه است. حذف اندام‌های زاید درختان به منظور تغییر برخی وظایف فیزیولوژیکی صورت می‌گیرد. در درختان جوان قطع شاخه‌های زاید باعث ایجاد اسکلت اولیه می‌شود. در درختان بارور و مسن چنانچه قطع شاخه‌ها به طریق صحیح انجام شود موجب نفوذ نور بیشتر به درون تاج درخت، انتقال مواد فتوسنتزی به میوه و ریشه و در نهایت باعث تنظیم تشکیل جوانه گل خواهد شد.

هرس به منظور اسکلت ‌بندی درخت:

همانطوری که قبلاً در بحث ازدیاد نباتات بیان شد بسیاری از پایه‌های درختان میوه را با استفاده از نهال‌های بذری تکثیر می‌کنند. نهال‌ها به مدت  4 - 1 سال در خزانه نگهداری می ‌شوند و سپس در پاییز یا زمستان از خزانه به زمین اصلی منتقل می‌شوند. از آنجایی که ریشه نهال‌های بذری عمیق است در هنگام جابجا کردن و انتقال به بستر اصلی، تعدادی از ریشه‌ها آسیب می‌بینند از اینرو بایستی ریشه‌های زخمی را هرس کرد. از طرفی با حذف مقداری از ریشه‌های نهال باید تعادل بین اندام‌ هوایی و ریشه نهال را تنظیم کرد. برای این منظور مقداری از شاخه‌ها را نیز هرس می‌کنند.

نهال‌ها بطور کلی به دو شکل موجودند برخی دارای تنه صاف و فاقد انشعاب هستند و بعضی چند شاخه فرعی داشته و منشعب می باشند. نحوه هرس این دو نوع نهال پس از کاشت در زمین اصلی ، تا حدودی با یکدیگر متفاوت است. در حالت اول تنها کافی است که سربرداری نهال در ارتفاع تقریبی 80-50 سانتی‌متر انجام شود. در حالت دوم که نهال منشعب است ابتدا باید چند شاخه فرعی را بطوریکه با هم حداقل 10 سانتی‌متر بر روی تنه نهال فاصله‌ دارند به عنوان شاخه‌های اصلی و آینده درخت انتخاب کرده و سپس دقت کرد که این شاخه‌ها فضای تاج درخت آینده را در تمام جهات فرا گرفته باشند و تداخلی در یکدیگر نداشته باشند. همانطور که قبلاً گفته شد زاویه بین شاخه‌ها و تنه نهال‌ باید به اندازه کافی باز باشد زیرا پس از گذشت چند سال زاویه مذکور کاهش خواهد یافت. لازم به یادآوری است که اعمال انجام شده در نهال‌های منشعب، در نهال‌ هال صاف و فاقد انشعاب در سال دوم انجام می‌شود.

در هر دو حالت زاویه بین شاخه‌ها و تنه تا زمانی که نهال دارای شاخه‌های جوان و قابل انعطاف است باید با کمک تکه‌های چوب باز نگه داشته شود. در سال دوم، هرس شاخه‌های اصلی بدین صورت است که حدود نیمی از طول آنها حذف می‌شود.

در سال‌های سوم و چهارم پس از کاشت نهال، هرس تنها به حذف شاخه‌های رشد یافته اضافی و نامطلوب محدود شده و فرم و اسکلت اصلی نهال که شامل تنه و 4  -  3  شاخه اصلی است باید حفظ شود.

اصول هرس باردهی درختان:

درختی که بدون دخالت باغدار و در شرایط طبیعی رشد کرده، معمولاً شاخ و برگ زیادی تولید می کند که همراه با تداخل آنها نیز می‌باشد، این موضوع مانع از رسیدن نور کافی به داخل تاج درخت می‌شود و به دنبال آن از کیفیت و مرغوبیت میوه‌ها کاسته می‌شود. از اینرو هرس مناسب و کافی درختان میوه برای رسیدن به خصوصیات مطلوب محصول همواره مورد توجه باغداران بوده است. پس از اینکه درختان میوه به باردهی رسیدند، لازم است هر ساله یا هر چند سال یک مرتبه برخی از انواع هرس بر روی آنها انجام شود تا کیفیت و کمیت محصول در دوران باردهی اقتصادی درخت حفظ شود. با توجه به اهمیت پرورش میوه‌های دانه‌دار به ویژه سیب و گلابی در بحث میوه‌کاری، در اینجا به اصول کلی در مورد هرس باردهی این گونه‌ها اشاره شده و یادآوری می‌شود که دقت کافی در این موارد راهنمای خوبی برای هرس باردهی در درختان میوه است.

1- هوا و نور موجب تغذیه و رشد اعضای شاخه درخت می شوند. اکسیژن، دی اکسید کربن و انرژی لازم برای انجام عمل فتوسنتز در برگهای گیاه، از محیط بالای سطح زمین تأمین می‌شود پس گیاه باید در شرایطی پرورش یابد که از این لحاظ محدودیتی برای آن موجود نباشد. زیرا برگها محل اصلی تولید (Source) شیره پرورده در گیاه می‌باشند.

2- قسمت‌های فوقانی یک شاخه بهتر از قسمت‌های تحتانی آن تغذیه می شوند. بدین منظور که شیره نباتی همواره تمایل دارد به قسمت‌های انتهایی شاخه‌های اصلی و فرعی که رشد عمودی دارند صعود نماید. این موضوع می‌تواند به دلیل وجود و سنتز هورمون‌های رشد مانند اکسین‌ها و جیبرلین‌ها در انتهای شاخه باشد.

3- از نظر رشد و نمو، بین اعضای رویشی و زایشی (بارده) درخت رقابت وجود دارد. پس با حذف مقداری از میوه‌ها در درختان بارده، مواد غذایی برای رشد شاخ و برگ و تقویت درخت مصرف شده که با تولید شیره پرورده بیشتر، تبدیل جوانه‌های رویشی به زایشی برای سالهای بعد تأمین می‌شود.

4- قسمت‌های مختلف یک شاخه با یکدیگر همبستگی دارند. برای مثال اگر سیخک‌های یک شاخه حذف شوند شیره نباتی که به مصرف سیخک‌ها می‌رسید به طرف سایر اندام‌های مجاور هدایت می‌شود و رشد و نمو آنها را تسهیل می کند. در صورت حذف قسمتی از اعضای جذب کننده(Sink) شیره نباتی، ذخایر موجود بطور منظم بین اعضای باقیمانده تقسیم می شود زیرا تغییری در میزان جذب مواد غذایی از خاک به وجود نیامده است.

5- جوانه‌های واقع بر روی قسمت‌هایی از شاخه‌ که جریان شیره خام در آنجا بیشتر است به صورت شاخه‌های جوان تکامل یافته و تولید چوب می‌کنند.

6- جوانه‌هایی که با شیره خام کمتر و شیره پرورده کافی تغذیه می‌شوند به آسانی به جوانه گل تکامل می‌یابند. در فصل تابستان میزان شیره پرورده تولید شده در برگها به حداکثر ممکن می‌رسد زیرا رشد برگها و سطح برگ درخت افزایش یافته است. این زمان با تمایز یابی جوانه‌های چوب به گل برای محصول سال آینده مصادف است. بنابراین باید از انجام هرس شدید درخت در طی تابستان خودداری کرد.

سیستم‌های تربیت درختان:

قبلاً اشاره شد که تربیت یعنی ایجاد شکلی خاص در گیاه به منظور‌های معین. مثلاً باز کردن تاج درخت برای ورود نور بیشتر، تنظیم ارتفاع درخت و تقویت شاخه‌های اصلی. تربیت درختان به اشکال گوناگون و متفاوت صورت می ‌گیرد که در این جا تنها به ذکر سه روش مهم در تربیت درختان میوه اکتفا می‌شود.

شکل جامی (Vase (open center) (مرکز باز، بدون شاخه پیشاهنگ) :

هدف از این روش، تربیت درختان با تاج پهن می‌باشد که مرکز آن باز است. یک تنه کوتاه به ارتفاع حدود 35-30 سانتی‌متر و تعدد 6-5 شاخه که از مرکز درخت منشاء می‌گیرند شکل کلی درختان پرورش یافته به روش مرکز باز است. با وجود اینکه نفوذ نور به تاج درخت مطلوب بوده و رنگ‌پذیری میوه و گل انگیزی در درخت را افزایش می‌دهد اما این سیستم برای پرورش درختان میوه زیاد کاربرد ندارد. علاوه بر آن در درختانی مانند سیب و گلابی از این روش استفاده نمی‌شود زیرا:

1- درختان به طور طبیعی به این شکل رشد نمی‌کنند.

2- همچنانکه درخت مسن می‌شود بخش عمده‌ای از شاخه‌های بارور طویل شده و بایستی از نردبان برای چیدن محصول استفاده کرد.

3- هرس درختان بالغ نیاز به وقت زیادی دارد.

4- محلول پاشی بر روی درختان بالغ و نفوذ آن به مرکز درخت مشکل است.

5- محل انشعاب شاخه‌های درخت محکم و قوی نیست و در هنگام میوه‌دهی زیاد، قیم برای نگهداری شاخه‌ها مورد نیاز است.

شکل‌جامی غالباً برای تربیت درختان هلو و آلوی ژاپنی استفاده می‌شود. با این حال به دلیل باز بودن مرکز تاج، مقدار محصول در هر درخت کمتر از سایر سیستم‌ها خواهد بود.

شکل هرمی پاکوتاه (Dwarfing pyramid (Center- leader semi intensive system) (پیشاهنگ مرکزی نیمه متراکم ) :

از این روش به طور عمده در تربیت درختان سیب و گلابی در کشت متراکم استفاده می‌شود. در این سیستم بسیاری از مشکلات روش مرکز باز وجود ندارد. نه تنها عملکرد محصول در این حالت بیشتر است. بلکه زمان لازم برای رسیدن درختان به باردهی در این سیستم کمتر است از اینرو بازگشت سرمایه سریع‌تر خواهد بود. تربیت درختان میوه بر روی پایه‌های پر رشد، کمتر بدین شکل صورت می‌گیرد زیرا چنین درختانی پس از گذشت چند سال ارتفاع زیادی پیدا کرده که این موضوع برای باغداری جدید و مکانیزه مناسب نیست. در شکل هرمی ساده که برای تربیت درختان غیر مثمر مانند کاج و چنار بکار می‌رود نیاز زیادی به هرس نیست. ضرورت موفقیت شکل هرمی پاکوتاه برای درختان میوه در استفاده از پایه‌های پاکوتاه کننده یا پایه‌های کم رشد است. زیرا چنین پایه‌هایی رشد زیادی نداشته و حتی پس از چند سال مناسب عملیات داشت و برداشت خواهند بود. در این حالت فواصل کاشت نهال‌ها به مراتب کمتر از سیستم احداث باغ بر روی پایه‌های پر رشد (استاندارد) است، به عبارتی کاشت نهال‌ها به صورت نیمه متراکم انجام می‌شود تا کاهش عملکرد هر تک درخت (به دلیل پاکوتاهی و کم بودن سطح برگ) جبران شود.

روش کار چنین است که پس از تهیه نهال از گونه‌های سیب و گلابی (پایه‌های پاکوتاه)، کاشت نهال‌ها صورت گرفته و سپس سربرداری از ارتفاع یک متری انجام می‌شود. اگر نهال شاخه‌های جانبی مناسبی داشت سربرداری لازم نیست. در سال اول رشد نهال، بایستی با استفاده از تکه‌ای چوب، فاصله‌ شاخه‌های جانبی را از تنه تنظیم کرد به طوری که شاخه‌های عمودی (Upright) را به حالت افقی نزدیک کرد و زاویه آنها را با تنه افزایش داد. در سال‌های بعد نیز هرس تنها به حذف شاخه‌های فرعی اضافی و شاخه‌های پایین تنه محدود می‌شود.

شکل شلجمی (Modified leader) (پیشاهنگ متغیر) :

اگر هدف محدود کردن ارتفاع و پهن کردن تاج درخت باشد از این سیستم در میوه‌کاری استفاده می‌شود مانند تربیت درختان سیب، گلابی، زردآلو، گردو، پسته و بادام. پس از کاشت نهال و سربرداری در ارتفاع حدود 120 سانتی‌متری، در سال بعد شاخه‌های فرعی تولید می‌شوند که 4-3 شاخه مناسب‌تر را حفظ کرده و بقیه را حذف کامل می‌کنند. فاصله شاخه‌‌های فرعی بر روی تنه به علت سربرداری از ارتفاع بالاتر کمی بیشتر از روش جامی و حدود 20 سانتی‌متر است. در این حالت شاخه‌های فرعی انتخابی را در هر سال 30 سانتی‌متر اجازه رشد داده و اضافی آنها سرزنی می‌شوند. در شکل شلجمی هر شاخه پر رشد و غالب را سرزنی کرده تا بدین طریق اجازه رشد به هیچ یک از شاخه‌های درخت به شکل تنه اصلی و پیشاهنگ داده نشود. لذا درخت در تمام جهات شاخه‌های قوی ایجاد کرده و محصول مناسبی نیز تولید می‌کند.

 

لوله های زهکشی

لوله های زهکشی

لوله های کاروگیت زهکشی

این لوله ها در سایز 110 ، 125 ، 160 و 200 میلیمتر تک لایه و دولایه با مقاومت حلقوی SN4 و SN8بصورت شاخه در دو لایه و کلاف تک لایه مشبک شده عرضه می گردد .

 انواع زهکش ها و بررسی آنها

زهکشی کشاورزی،‌ بنا به عقیده سازمان خواربار و کشاورزی جهانی، نه هزار سال پیش در بین‌النهرین آغاز شد. در آن هنگام لوله به کار برده نمی‌شده بلکه به احتمال زیاد از سنگ و سنگ‌ریزه و شاخ و برگ گیاهان بهره‌گیری می‌شد. اولین لوله‌های زهکشی حدود چهار هزار سال قدمت دارند.

 در اروپا، اولین زهکشی زیرزمینی حدود دو هزار سال پیش نصب شده‌است.
در کتابی که در حدود سه هزار سال پیش در چین نگاشته شده، نقشه‌هایی از سیستم زهکشی مشاهده می‌شود. هرودت،‌ در حدود 2400 سال قبل،‌اشاره‌هایی به کاربرد زهکشی در درّه نیل دارد.
اولین مدارک ثبت شده زهکشی بوسیله شخصی به نام کاتو در دو سال ق . م .ثبت شده است . یک سال ق. م . شخصی به نام پلینگ، سیستم زهکشی خندقی را پیشنهاد کرد که از ریگ و شاخ و برگ پر شده بود و به عنوان یک زهکش زیرزمینی عمل می کرد.

البته قنات که ابداع آن در حدود سه هزار سال قبل توسط ایرانیان صورت گرفته است

یکی از قدیمی ترین سیتمهای زهکشی محسوب می شود و در اینجا بد نیست اشاره ای نیز به سیستم زهکشی تخت جمشید کرد که این سیستم در نوع خود در جهان از نظر تاریخی بی نظیر است .

 زهکشی مدتی در جهان به فراموشی سپرده شد تا اینکه در 1544 میلادی در انگلستان دوباره زندگی جدیدی یافت. اولین تنبوشه ساز سفالی در 1840 در انگلستان به کار گرفته شد. در آمریکا زهکشی لوله‌ای در دو صده پیش آغاز شد.

زهکشی Drainage:

به زبان ساده میتوان گفت زهکشی خارج کردن آب و املاح اضافی از بستر و یا عمق خاک است .در کشاورزی هدف از زهکشی ، بیشتر فراهم کردن محیطی مناسب برای رشد ریشه گیاه است ( از نظر تهویه و شوری) در تعریفی جامع تر میتوان گفت زهکشی به معنی خارج شدن طبیعی یا مصنوعی آب مازاد از یک منطقه بوده و از مباحث بنیادی هیدرولوژی مهندسی است.

زهکشی در ایران :

احداث اولین شبکه‌های نوین آبیاری و زهکشی در دهه 1310 در جنوب کشور صورت گرفت و اولین زهکش روباز با استفاده از ماشین در حوالی سال 1335 در شاوور خوزستان ساخته شد.

 در سال‌های 1341 و 1342 اولین شبکه زهکشی زیرزمینی با استفاده از لوله‌های سفالی در دانشکده کشاورزی دانشگاه جندی شاپور (شهید چمران) واقع در ملّاثانی (رامین) اهواز در وسعتی حدود 500 هکتار با نیروی کارگری به اجرا در آمد.

 در همین سال‌ها بود که اولین ماشین زهکشی وارد کشور شد. اولین طرح بزرگ زهکشی به وسعت 11000 هکتار در هفت تپه به اجرا درآمد. سپس زهکشی اراضی شرکت کشت و صنعت کارون و همزمان با آن زهکشی اراضی آبخور سد وشمگیر در گرگان آغاز شد.

 دشت‌های مغان، دالکی در بوشهر،‌ زابل، میان‌آب، بهبهان، طرح‌های هفت‌گانه توسعه نیشکر در خوزستان از جمله طرح‌های بزرگ دیگری هستند که اجرای آنها به اتمام رسیده است.

اهمیت زهکشی :

هر وقت زمین را آبیاری می کنیم سطح آب سفره زیرزمینی بالا می آید و امر تهویه در منطقه ریشه با مشکل مواجه می شود ضمناََ تجمع املاح نیز باعث ایجاد شوری در خاک می گردد .
مسائلی که به خاطر عدم تهویه در خاک بوجود می آیند :
1- کاهش تنفس ریشه و موجودات زنده 2- کاهش نفوذپذیری و حرکت کند املاح در خاک 3- تشکیل ترکیبات سمی در خاک ( انجام عملیات احیا به جای اکسیداسیون)4- کاهش تولید مواد غذایی در خاک
بعضی از زمینها بصورت طبیعی زهکشی شده اند ( به علت وجود شیب و با کمک نیروی ثقل) و در بعضی از موارد زهکشی بصورت مصنوعی مانند کانال یا لوله انجام می شود.
نگاهی به مقایسه درصد مصرف آب در کشورهای مختلف جهان میتواند اهمیت زهکشی را برای مانمایان تر سازد.

 

 فواید زهکشی :
 از فواید زهکشی می توان جلوگیری از وقوع سیل ، به زیر کشت بردن اراضی جدید، زودتر گرم شدن خاک در فصل بهار ، شروع زودتر عملیات کشاورزی ، کیفیت و کمیت بهتر محصولات ، شستشوی املاح اضافی و بهتر شدن وضعیت مسائل بهداشتی را نام برد

در تعریفی جامع تر از این فواید میتوان گفت فواید زهکشی به شرح زیر است:
1- کنترل و جلوگیری از ماندابی شدن، ۲- کنترل و جلوگیری از شورشدن اراضی، ۳- کنترل فرسایش،۴- کنترل سیل،۵- حفاظت محیط زیست،۶- سلامت عمومی و بهداشت، ۷- جلوگیری از راکد شدن آب و ایجاد بوی تعفن و نامطبوع در محیط مزرعه،۸- حفاظت از ابنیه و تاسیسات عمومی و ۹- توسعه روستایی و امنیت غذایی

معایب زهکشی :

 

1- شستن و خروج بعضی از املاح مفید خاک به همراه املاح مضر2- هزینه بر بودن مطالعه و اجرا 3- ازبین بردن اکوسیستم طبیعی منطقه به علت کم کردن رطوبت و نتیجتاَ غیر قابل زیست شدن آن منطقه برای بعضی از موجودات مانند پرندگان به علت کم شدن رطوبت 4- ازبین رفتن علفهای طبیعی منطقه 5- اشغال بخشی از زمین زراعی و تقسیم زمین به قطعات جداگانه 6- افزایش خطر آتش سوزی

 

منشاء زه آب:

 

زه آب ممکن است ناشی از بارندگی ، ذوب برف ، آب آبیاری ، جریانات سطحی و نشت زیر سطحی
 از اراضی مجاور، سریز و طغیان رودخانه ها، نشت از کانالهای آبیاری و صعود سطح ایستابی باشددر نواحی مرطوب بارندگی های مداوم ، در نواحی سردسیرتغذیه ناشی از ذوب برف و در نواحی سردسیر تغذیه ناشی از ذوب برف و در نواحی خشک ونیمه خشک ، آبیاری طغیانهای فصلی ، آبشویی اراضی و صعود سطح ایستابی ، منشآ اصلی زه آبها به شمار میروند.

با توجه به موارد ذکر شده ، عواملی چون روش آبیاری( ثقلی تحت فشار)، فیزیوگرافی(توپوگرافی، شکل زمین)، شبکه آبراهه عمق لایه نفوذ ناپذیر،لایه بندی خاک، ویژگیهای هیدرودینامیکی خاک (نفوذ پذیری سطحی ، هدایت هیدرولیکی) وخصوصیات شیمیایی خاک( شوری ،کسر آبشویی ، قلیائیت) بطور غیر مستقیم بر زه دار شدن اراضی موثرند.

انواع سیستم های زهکشی :

 

از دیدگاههای متفاوت ، زهکش ها را به انواع مختلفی تقسیم بندی می نمایند .در صورتی که نوع زه آب از نظر سطحی یا زیر سطحی مورد توجه باشد ، زهکش ها را به دو دسته زهکشهای سطحی و زیر سطحی تقسیم بندی می نمایند .

در شرایطی که سازه های زهکشی مورد توجه باشند ،زهکشها را به دو دسته زهکشهای روباز و زهکشهای لوله ای(زیر زمینی) تقسیم بندی می نمایند که در مورد اخیر زهکشی قائم ( چاه زهکش ) را نیز در بر می گیرد.

توجه به این نکته ضروری است که زهکشهای روباز علاوه بر زه آبهای سطحی ،پروفیل خاک را نیز زهکشی می نمایند.هرسیستم زهکشی دارای اجزایی است که بسته به نوع سیستم ،ابنیه ابی متفاوتی را شامل میشود.

سیستم زهکشی سطحی :

برای مناطق مرطوب بیشترین کاربرد را دارد و به خاطر اینکه بارندگی در سطح زمین تجمع پیدا می کند ، این سیستم بصورت کانالهای عریض و کم عمق ( شبکه نهرهای قابل گذر) بکار میرود بطوریکه ماشین آلات هم میتوانند براحتی از روی آن حرکت کنند .
سیستم نهرهای عمیق زهکشی:
این سیستم از انهاری تشکیل شده است که باآرایش مختلف در زمین حفر می شوند، برای آنکه انهار روباز زهکش بتواند موثر واقع شود لازم است طوری عمیق حفر شوند که کف آنها زیر سطح ایستابی مورد نظر قرار گیرد و سطح آب در آنها 1 تا 1.5 متر زیر سطح خاک باشد

مقطع انهار زهکش ذوزنقه ای بوده و شیب دیواره آنها بسته به نوع خاک 1:1 ، 1:2 است.

در انتخاب سیستم زهکش بین لوله یا نهر روباز عوامل بسیار زیادی دخالت دارند که پارهای از آنها در زیر نام برده شده اند:
1. آبهای سطحی2. از بین رفتن زمین3. ممانعت در عملیات کشاورزی4.بازرسی و نگهداری 6. شرایط خاک

سیستم های زهکشی زیر سطحی:

بطور مرسوم سیستم های زهکشی زیر سطحی مشتمل بر شبکه ای از لوله های زهکش هستند که در عمق 1 تا 2 متری سطح زمین نصب شده و این شبکه باعث می شود سطح ایستابی تا زیر منطقه توسعه ریشه ها پایین آورده شود پتانسیل آب در لوله های زهکش صفر می باشد، بنابراین تمام آبهائی که از نظر ارتفاع بالاتر از سطح آب در لوله زهکش می باشند دارای پتانسیل بیشتر بوده و به طرف زهکش ها جریان پیدا می کنند. در این سیستم با انتخاب و طراحی فواصل و عمق زهکش ها می توان سطح ایستابی را تا عمق مورد نظر پایین آورده و اگرنفوذ آب زهکش های مزرعه ممکن است لوله هائی باشند که در زیر زمین نصب می شوند و یا کانالهای عمیق روباز. غالباً نوع اول را زهکش های سرپوشیده و نوع دوم را زهکش های روباز می نامند .

با مانعی برخورد نداشته باشد رطوبت خاک در بالای لوله زهکش تا حد ظرفیت مزرعه تخلیه می شد سطح ایستابی را با پمپ نیز می توان پایین آورد، این نوع زهکشی را زهکشی عمودی می گویند. برخلاف روش اول که زهکشی افقی نام دارد در اراضی آبی بستر به شرایط محلی ممکن است هم از زهکشی افقی و هم از زهکشی عمودی استفاده شود، اما در اراضی دیم فقط از زهکشی افقی استفاده به عمل می آید.
سیستم زهکشی زیرزمینی: بصورت کانال روباز عمیق تا عمق حدود 2 متر و یا لوله گذاری زیرزمینی است . زهکشی زیر زمینی بصورت عمودی نیز میتواند باشد ( حفر چاه ) لوله های زهکش زیر زمینی بصورت قطعه قطعه می باشند که یا بصورت ساده است و یا بصورت نرو مادگی .

انواع زهکش:
1-روباز 2- لوله ای 3- Mole drian3-لانه موشی 4-عمودی ( چاه ) 5- زهکش حائل
زهکش روباز : کانال با مقطع معمولا ذوذنقه ای شکلی است .
درکانال زهکشی به مراتب بیشتر از کانال آبیاری است .free board
نکته : کانال زهکشی در گودی و کانال آبیاری در ارتفاع است .
سیستم های زهکشی لوله ای:بیشتر شبکه های زهکشی زیر زمینی از نوع لوله ای می باشند این سیستم ها در مورد کنترل شوری اراضی تحت آبیاری نیز به کار برده می شوند تا به حال زهکش های لوله ای در مناطق خشک کمتر به کار گرفته شده اند دلیل آن هزینه های بالای این سیستم هاست. اما اصلاح خاکهای شور در این مناطق استفاده از آنها را اجتناب ناپذیر نمده است.در سالهای اخیر تحقیقات بسیار زیادی در زمینه عملکرد لوله های زهکشی ،نحوه نصب لوله ها و مصالحی که در زهکشی زیر سطحی بکار می رود بعمل آمده است که نتیجتاً به توسعه این سیستم ها منجر شده است.
آرایش زهکش ها:
وضع قرار گرفتن زهکش های مزرعه و کلکتورها (یا جمع کنندههایی که زه آب به داخل آنها می ریزند ) علاوه بر اینکه بهم وابسته اند بستگی به پستی و بلندی زمین نیز دارند که از نقاط گود مزرعه عبور نمایند زیرا این نقاط طبیعتاً نقاطی هستند که آب به اقتضای نیروی ثقل در آنجاها جمع می شود

مثلاً چنانچه در یک مزرعه در تعدادی از نقاط گود حالت باتلاقی بوجود آید مهمترین شبکه آن خواهد بود که این نقاط از طریق زهکش ها به همدیگر متصل می شوند. مسلم است در چنین شرایطی سیستم زهکش نامنظم خواهد بود، این سیستم ها را سیستم طبیعی گویند در این شرایط یک کانال روباز عمیق حفر می شود و مسیر آن طوری انتخاب میشود که از نقاط پست مزرعه عبور کند .
اگر تعداد نقاط پست مزرعه زیاد باشداما وسعت آنها کم باشد طرح شبکه طبیعی کارایی خود را از دست می دهد و اجرای آن خالی از اشکال نخواهد بوددراین شرایط شبکه متصلی از زهکش ها احداث می گردد که می توان به شبکه های موازی و نرده ای اشاره کرد.

در سیستم های نرده ای کلکتورها ( جمع کننده ها ) درجهت شیب اصلی زمین و زهکش های مزرعه درامتداد خطوط تراز ( با شیب کمی نسبت به آنها ) کشیده می شوند.
در این سیستم که نحوه اتصال زهکش ها به جمع کننده ها همانند یک پر می باشد عمق زهکش ها در تمام مسیر خود ثابت است حال آنکه در سیستم شبکه های موازی شیب زهکش ها از طریق افزایش عمق آنها در جهت رسیدن به کلکتور تامین میگردد. در سیستم شبکه های موازی زهکش ها عمود بر کلکتور ها قرار می گیرند حال آنکه در سیستم نردهای چون عمق زهکش ها ثابت است و شیب آنها از طریق انحراف نسبت به خطوط تراز تامین می شود لذا با زاویه حد به کلکتور می ریزد .برتری یک سیستم بر یک سیستم دیگر بستگی به موقعیت زمین دارد ، در زمینهای مسطح اشکال مستطیلی از سیستم شبکه های موازی حال آنکه در زمینهای غیر مسطح که فقط قسمتی از زمین ممکن است به زهکشی نیاز داشته باشد سیستم نرده ای بکار گرفته می شود.
سیستمهای منفرد و مرکب:
زهکش های لوله ای ممکن است به داخل کانالهای کلکتور روباز یا کلکتورهای لوله ای تخلیه شوند که حالت اول را سیستم ساده یا منفرد و حالت دوم را سیستم مرکب گویند. که در صورت انتخاب هر یک از سیستم ها مزایا و یا معایب زیر را شامل می شود:
الف)آبهای سطحی:

در صورت وجود کانالهای کلکتورسطحی اضافی می تواند وارد آن شده واز زمین خارج گردد.
ب) انسداد:

در سیستم ساده به سادگی می توان مشاهده کرد که آیا آب از لوله های زهکش وارد کلکتور می شود یا خیرواگر انسدادی صورت گرفته باشد نسبت به رفع آن اقدام نمود اما درسیستم مرکب چنین امکانی وجود ندارد.
ج) نگهداری:

نگهداری کلکتورهای روباز نیاز به تعمیر و مراقبت زیادی دارند.
د) هزینه:

شبکه مرکب هزینه اولیه زیادی رادارد بخصوص اگر لازم باشد در محل اتصال لوله ها تاسیسات برای بازرسی نیز ساخته شوند ولی با توجه به اینکه هزینه مراقبت آن کمتر است.
ه) خروجیها:

محل اتصال زهکش های لوله ای به کلکتور روباز بعنوان نقاط ضعف سیستم محسوب می شوند زیرا در زمان لایروبی کلکتور صدمه میبیند.

نصب کردن لوله ها:
ترنچرها قادر به نصب انواع لوله های رسی، بتنی و یا پلاستیکی هستند. لوله های رسی و بتنی با دست بر روی یک مجرای شیب دار قرار داده می شوند و از این طریق به قسمت پایین صندوق محافظ ترانشه منتقل شده و در آنجا پشت سر هم در مسیر مستقیم در کف ترانشه کارگذاری می شوند. تنبوشه ها باید به گونه ای قرار گیرند که بین آنها اتصال صحیح برای ورود آب و زهکشی فراهم گردد.

در زهکش های بزرگتر وضعیت قرار گرفتن لوله ها به وسیله شخصی که در صندوق محافظ نشسته یا ایستاده است، تحت نظر قرار می گیرد. درز بین لوله ها نباید بیش از سه میلیمتر باشد. در خاک های ماسه ای، یا خاک های دارای یک لایه ماسه ای در عمق نصب زهکش ها، درز بین قطعات لوله نباید بیشتراز دو برابر d85 باشد.

 در خاک های ماسه ای ریز واگرا، استفاده از تنبوشه های رسی یا سیمانی، بدون کاربرد پوشش های شن وماسه ای یا پوشش های مناسب مصنوعی، قابل توصیه نیست.
لوله های پلاستیکی معمولا از طریق یک قرقره هادی که در ترنچرهای چرخ لاستیکی در جلو و در ترنچرهای چرخ زنجیری در بالای آن نصب شده است، به سمت قسمت حفار ماشین هدایت می شود. در ترنچلس ها تنها از لوله های کنکگره دار با قطر نه چندان زیاد استفاده می شود.

در این ماشین ها شعاع انحناء مسیر لوله های زهکشی به ویژه در صورت پوشش داشتن آنها، نباید کمتر از پنج برابر قطر لوله باشد. کیفیت لوله های زهکشی در کارگذاری ماشینی آنها، حایز اهمیت زیادی است. لوله های ترک دار، شکافته شده و تغییر شکل یافته و یا دارای سایر معایب، همچنین پوشش های پاره شده که امکان نصب و عملکرد صحیح را مقدور نمی سازندنباید مورد استفاده قرار گیرند.

گذشته از این، انتهای بالادست یا ابتدای همه زهکش ها و جمع کننده ها به منظور جلوگیری از ورود خاک باید بسته شود. مشکلاتی که احتمال دارد در زمان نصب لوله ها رخ دهند عبارتند از: له شدن و آسیب دیدن لوله ها، پیچ خوردن مقطع لوله، کنده شدن اتصالات و جدا شدن لوله ها.

در این حالت جلوی تخلیه زه آب گرفته می شود. هرچند که ممکن است بالاخره آب از میان خاک ها راهی به طرف قسمت سالم پایین دست زهکش و یا زهکش های مجاور پیدا کند. در بالادست محل انسداد، آب در لوله پس می زند و در بالای زهکش جمع شده و موجب بالا آمدن سطح آب زیرزمینی می گردد.
چه در ترنچرها و چه در ترنچلس ها کلاف لوله های کم قطر زهکش بر روی قرقره ای واقع در روی ماشین حمل می شود. این کلاف ضمن عمل نصب باز می شود.

لوله های با قطر بزرگتر معمولا قبل از عملیات نصب در طول مسیر خط زهکشی چیده می شوند و در هنگام نصب به قسمت حفار ماشین هدایت می گردند.

کشیدن بیش از حد لوله ها ممکن است باعث جدا شدن محل اتصال و یا پاره شدن آنها گردد. آسیب دیدگی لوله ها می تواند در هنگام بازشدگی کلاف لوله به راحتی از دید پنهان بماند.
در هر حال آسیب دیدگی لوله ها با خیس شدن موضعی سطح مزرعه خود را نشان خواهند داد.

بنابراین ترنچلس ها باید مجهز به هدایت کننده هایی برای سهولت ورود لوله ها به داخل هادی لوله باشند. کاربرد پوشش شن و ماسه در صورتی که گراول از میان محفظه تغذیه کننده آرام و یکنواخت پایین نرود، ممکن است موجب کشیدگی نا خواسته و قابل ملاحظه لوله زهکش شود.
به هنگام تمیزکردن لوله های پی وی سی به روش جت گاهی مشاهده شده است که زهکش ها در خط مستقیم کارگذاری نشده بلکه تا حدودی حالت مارپیچی دارند.

این پدیده در اثر تنش وارد شده به لوله ها به هنگام باز شدن قرقره در زمان نصب لوله بروز می کند. سینوسی شدن حالت لوله ها می تواند موجب افزایش حبس هوا در داخل لوله ها گردد.
لوله های PVC به دلیل شکنندگی در دمای پایین، نباید هنگامی که درجه حرارت کمتر از سه درجه سانتی گراد است نصب شوند.

از انبار کردن لوله های PE در دمای بیش از 40 درجه سانتی گراد به دلیل تغییر شکل لوله ها در اثر کشش یا فشارهای وارده باید خودداری شود. اشعه ماوراء بنفش خورشید در صورت تابش مستقیم به لوله ها، مقاومت لوله های کنگره دار پلاستیکی را تحت تاثیر قرار داده و آنها را شکننده می سازد.

بنابراین لوله های انبار شده در صورتی که ظرف یک هفته در مناطق گرمسیر و یک ماه در مناطق معتدل مورد استفاده قرار نگیرند باید از تابش مستقیم نور آفتاب محافظت شوند.

زهکش لانه موشی :

شبیه زهکش لوله ای ( یک نوع تونل زیر زمینی ) که از عبور یک جسم مخروطی شکل در خاک بوجود میآید .این نوع زهکش معمولا در مناطقی بکار میرود که مواد آلی آن زیاد است و برای یک فصل زراعی کاربرد دارد.

زهکش عمودی :

 

 بصورت چاه عمل میکند و چنانچه تعداد چاهها در یک منطقه بیشتر باشد اثر زهکشی بیشتر است .ضمنا در این نوع زهکشی می بایست آب جمع شده در چاه مکش شده و به محل مناسبی انتقال یابد.به عمل تخلیه آب ازجاه زهکشی را دیواترینگ گویند

 

زهکش حائل :

بیشتر برای جدا کردن دو قطعه زمین بکار میرود تا آبی که از اراضی مجاور میآید وارد اراضی مورد نظر نشود . عمق این نوع زهکشها معمولا در حدود 2 تا 2.5 متر است و جهت کانال عمود بر آب زیر زمینی می باشد معیارهای انتخاب زهکش های لوله ای، ترانشه ها یا انهار به عنوان زهکش های مزرعه
عواملی چند به شرح زیر برای انتخاب یکی از انواع زهکش های لوله ای، ترانشه ها یا انهار به عنوان مناسب ترین سیستم برای زهکشی مورد توجه قرار می گیرد.
آب سطحی:

 ترانشه ها یا انهار روباز علاوه بر زهکشی زیر  زمینی قادر به جمع آوری رواناب های سطحی نیز می باشند.

در حالی که زهکش های لوله ای فقط در شرایط بسیار ویژه می تواند اینگونه عمل نماید.همچنین ترانشه ها یا انهار زهکشی محل مناسبی برای ذخیره موقت سیستم هایی است که با پمپاژ تخلیه می شود

 اشغال اراضی:

 احداث زهکش های زیر زمینی به صورت ترانشه یا انهار  روباز موجب اشغال تا حدود 15 درصد از اراضی می گردد. در حالی که زهکش های لوله ای زمینی را اشغال نمی کند.
مزاحمت برای عملیات زراعی: ترانشه ها یا  انهار روباز فعالیت ماشین آلات را محدود می سازد و در نتیجه هزینه های عملیات زراعی افزایش می یابد.
نگهداری:

ترانشه ها یا انهار روباز به طور مکرر1 تا 2  بار در سال نیاز به عملیات نگهداری دارد. در حالی که زهکش های لوله ای زیرزمینی هر 3 تا 6 سال یک بار به اجرای عملیات نگهداری نیاز پیدا می کند و در مواردی حتی نیازی به اجرای عملیات نگهداری به صورت منظم نیز نیست.
نصب:

 زهکش های لوله ای به سادگی به وسیله ماشین آلات در عمق و با شیب معین نصب می شود. احداث ترانشه ها یا انهار روباز نسبتا مشکل تر است.
شرایط خاک:

 ممکن است شرایط خاک تسهیلات یا مشکلاتی برای استفاده از انهار روباز یا زهکش های لوله ای به وجود آورد (مثلا خطر فرسایش خاک در انهار روباز، و یا خطر مسدود شدن لوله ها با نهشته های آهن

هزینه ها:

هزینه های اجرا و تدارک مصالح، ابزار، تجهیزات و غیره.  
هرچند عموما استفاده از سیستم زهکش های لوله ای منتج به نصب شرایط بهتر و عملکرد مطمئن تر می شود، با این حال در شرایط زیر احداث زهکش های روباز ترجیح داده می شود.
برای کاهش ظرفیت پمپاژ زهکشی، ذخیره کردن موقت هرزآب ها مورد نظر می باشد
اراضی ای که هم به زهکش های سطحی و هم به زهکش های زیر زمینی نیاز  داشته باشند(مناطق مرطوب)
وجود انهار مزاحمت زیادی برای عملات زراعی فراهم نسازد. به طور مثال در مزارعی که انهار زهکشی به فواصل زیاد از یکدیگر قرار می گیرد و یا در باغ ها که عملیات زراعی محدودی دارد.
در خاک های با  نفوذپذیری خیلی کم، خاک های تکامل نیافته و پیت.
در اراضی خیلی مسطح، ازنظر اینکه شیب مورد نیاز انهار روباز بسیار کمتر از شیب مورد نیاز لوله ها است.
استاندارد زهکشی بالایی مورد نیاز نباشد (مثلاَ برای زهکشی اراضی  چمنی)
بیشتر معیارها و ضوابطی که برای آرایش شبکه و طراحی مسیر زهکش لوله ای مورد استفاده قرار می گیرد برای زهکش های روباز نیز کاربرد دارد. به طور معمول انهار زهکشی روباز برای آرایش شبکه زهکشی در سیستم طبیعی یا موازی مناسب تر بوده و با آن سازگارتر است.
زهکش های روباز با فواصل زیاد 100 تا 200 متر و عمق 2 تا 3 متر در اراضی تحت آبیاری برای زهکشی آب زیر زمینی و کنترل شوری به کار می رود.

نتیجه گیری:
معیارهای رایج طراحی و مدیریت سیستم های زهکشی، تهویه و کنترل شوری در ناحیه ریشه گیاه می باشند. رهاسازی زه آب ها در محیط باعث بروز مسائل زیست محیطی گردیده و اهمیت این مسائل روز به روز بیشتر میگردد. بنابراین معیاری دیگر باید به معیارهای فوق الذکر افزوده شود که همان معیار کیفیت آب و اثرات زیست محیطی آن می باشد.

 در کنار طراحی و مدیریت شبکه های زهکشی با در نظر گرفتن جنبه های زیست محیطی، حتماَ باید مدیریت سیستم های آبیاری را نیز مدنظر داشت.

در تمامی روش هایی که برای کنترل و بهبود کیفیت زه آب مطرح شد، بر روی استفاده گیاه از آب زیر زمینی کم عمق تأکید شده است که این کار باعث کاهش مصرف آب آبیاری و به تبع آن افزایش فاصله زهکش ها و کاهش حجم زه آب می گردد.

 

کیفیت آب آبیاری

 

اهمیت کیفیت آب در کشاورزی

•         - تعیین الگوی کشت مناسب با کیفیت منابع آب موجود

•         - حفاظت از منابع آب با کیفیت مناسب

•         -طراحی سیستم آبیاری مناسب با کیفیت آب قابل دسترسی ازلحاظ نوع سیستم وظرفیت (ایستگاه کنترل مرکزی)

 

 

 

 

منابع  تامین آب مورد نیاز آبیاری در بخش کشاورزی

Ø      منابع آب سطحی جاری

Ø      منابع آب زیر زمینی

Ø      منابع اب سطحی راکد

Ø      پساب های تصفیه شده

منابع آب مورد استفاده در کشاورزی

1- منابع آب سطحی جاری :

جریان آب این منابع در طول زمان هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی دائما در حال تغییر می باشد جریانهای حاصل از نزولات جوی ، دارای دبی متغیری میباشند ، ولی آن دسته که دارای منابع تغذیه زیرزمینی هستند مانند چشمه و قنات ، تغییرات کمی دارند . ناخالصیهای عمده این منابع از نوع فیزیکی و دارای مواد معلق معدنی و آلی می باشند و در صورت قرار گرفتن در معرض هوا عموماً ناخالصیهای شیمیایی آنهامانند کلر، آهن ، کربنات و بی کربنات اکسید می شوند  .

2- منابع آب زیرزمینی :

در ایران بدلیل واقع شدن در منطقه خشک و نیمه خشک مخصوصا در ناحیه مرکز کشور ازمنابع اصلی تامین آب آبیاری محسوب می شوند از لحاظ کمی میزان برداشت بسته به تغذیه این منابع دارد. بطوریکه باید از طول عمر مفید سیستم در استفاده از این منابع اطمینان کافی حاصل گردد . با توجه به ناخالصیهای کمی که دارند مناسبترین آب برای استفاده در سیستمهای آبیار تحت فشار محسوب می شوند . معمولاً عاری از آلوده کننده های فیزیکی و آلی می باشند بیشتر مشکل مربوط به وجود آهن،کلر، کربنات و بی کربنات کلسیم می باشد. و ازطرفی هنگامیکه این آبها در مجاورت هوای آزاد قرار می گیرند املاح مذکور اکسیده شده و رسوب می نمایند.

3- منابع آب سطحی راکد :

مــانند: استخرها ، حوضچه های طبیعی ، مخازن سدها ، دریاچه ای آب شیرین ، آبگیرها ، تالابها و . . .  می باشد . در این منابع ، آب جریان ندارد و همیشه در دسترس می باشد ولی ممکن است در طول فصل آبیاری نوسانات شدیدی در سطح آن ایجاد شود ، لذا میزان برداشت با توجه به حداقل عمق در طول برداشت لحاظ می گردد . و وابستگی شدیدی به تغذیه مجدد دارند. از نظر آلودگی در این منابع ناخالصیهای فیزیکی ( شن ، سیلت ، . . . ) و املاح محلول و آهن دوظرفیتی وجود ندارد. ولی ناخالصیهای آلی مثل خزه ها ، جلبکها ، برخی جانوران کوچک آبزی و آثار و بقایای موجودات زنده در آنها فراوان یافت می شود .

4- فاضلابها و پسآبهای تصفیه شده

پسآبهای تصفیه شده می تواند بعنوان منبعی برای تامین آب ، مورد استفاده قرار گیرند به دلیل دبی ثابتی که دارند مورد اطمینان می باشنداز لحاظ کیفی در استفاده از چنین آبهایی باید کلیه جوانب کیفیتی آب آبیاری مورد توجه قرار گیرد ، همانند گرفتگی ، مسائل بهداشتی ، سمیت بعضی از عناصر و بهم خوردن تعادل عناصر کم مصرف در خاک

 

تفاوت فاضلاب شهری و پساب صنعتی

فاضلاب شهری ازنظر کمی تقریبادارای دبی ثابتی وجریان آن مداوم است واز لحاظ کیفی قابل پیش بینی و معمولاً به

   ازاء هر نفر 340 لیتردر ماه و محتوی باکتری  هستند  ولی پساب صنعتی گاهی محتوی مواد سمی است و مواد آلی آن شاید قابل تجزیه نباشد.

لذا باید آنها را قبل از  ورود به شبکه فاضلاب شهری تصفیه مقدماتی کرد.

بررسی خصوصیات آب آبیاری

الف : خصوصیات فیزیکی آب

ب  : خصوصیات شیمیایی آب

ج   : خصوصیات بیولوژیکی آب

 

الف :خصوصیات فیزیکی آب آبیاری

شامل رنگ ، بو ، طعم ، چگالی ، مواد معلق و . . .

مواد معلق :

1- مواد معدنی : این مواد پایدارند و تجزیه نمی شوند مانند شن و ماسه

2- مواد آلی : این مواد ناپایدارند و تجزیه می شوند مانند بقایای گیاهی و جانوری

در آبیاری  سطحی موجب رسوب در کانالها وانهار میشوندو ممکن است در انتهای آبیاری با  لایروبی مشکل بر طرف گردد

در آب آبیاری آن هم در استفاده از سیستمهای آبیاری تحت فشار مواد معلق بیشتر مدنظر می باشد

ودرآبیاری بارانی نیز  به دلیل وجود فشار بالا وبزرگ بودن قطر نازلها مواد معلق خارج شده ولی باعث خوردگی قطعات میشوند

ولی در آبیاری قطره ای موجب گرفتگی سیستم خواهند شد

جداسازی مواد معلق ومحلول یا تصفیه آب

1- نصب نرده های آشغالگیر درطول مسیر خط انتقال سطحی آب

2- احداث حوضچه رسوبگیر

3- نصب صافیها  هیدرو سیکلون       تانک شن      فیلتر توری ویا دیسکی

4-روشهای کاهش املاح محلول

خصوصیات شیمیایی آب آبیاری 

آب حین عبور در چرخه خود موادی به آن اضافه می گردد که این مواد منشاء خصوصیات شیمیایی آب می شوند و شامل :

1- شوری

     تعریف شوری : به تجمع نمک در ناحیه ریشه که باعث افت محصول گردد از لحاظ کشاورزی شوری اطلاق می شود .

عوامل موثر در تحمل گیاه به شوری : گیاهان در تقابل با شوری از خود واکنشهای متفاوتی نشان می دهند . و آن متاثر از عوامل زیراست

الف : گیاه شامل       نوع گیاه

-   شورپسند این دسته از گیاهان کمتر تحت تاثیر شوری واقع میشود ونمک را بصورت انباشت در اندام خود نگه می دارند وبه زندگی ادامه می دهند مانند خانواده کاکتوس ها ،آلوورا  و روناس

-         نیمه مقاوم  این دسته از گیاهان در تقابل با شوری از خود مقاومت و درجات بالایی از شوری راتحمل مینمایند مانند خرما و پسته

-         حساس این دسته بجای ذخیره نمک اقدام به تولید ترکیبات شیمیایی مثل قند وآسید آلی مینمایند تا غلظت ریشه را به منظورتقابل با غلظت محلول خاک  بالا ببرند      

مراحل مختلف رشد برخی از گیاهان در مراحلی از رشد حساسیت نشان داده سپس مقاوم می شوند

•              گیاهانی که در جوانه زدن حساس هستند مانند گندم – جو – چغندر قند – ذرت

•              گیاهانی که در مرحله رشد رویشی حساس هستند مانند گندم -  پنبه

•              گیاهانی که در مرحله رشد زایشی حساس هستند مانند  ذرت – برنج

•              گیاهانی که در مرحله تشکیل غده حساس هستند مانند هویج وچغندر قند

واریته گیاه وایته های گیاهان عکس العملهای متفاوتی نسبت به شوری دارند در گیاهان زراعی نوع واریته مقاومت  معنی داری به شوری دارند ولی در سبزیجات انواع واریته مقاومت معنی داری به شوری ندارند

ب : خاک : نظر به اینکه در آبیاری اراضی با آب شور بتدریج بر میزان املاح افزایش می گردد لذا چنانچه بافت خاک سبک (شنی ) باشد شستشوی املاح بطرف پایین بسیار ساده تر از زمانی که بافت خاک سنگین (رسی) باشد  انجام می گردد لذا در این خاکها برای کاهش اثر نمک باید در صد رطوبت خاک را حفظ نمود و بین فاصله دو آبیاری را نیز کوتاه کنیم تا پتانسیل اسمزی که اساس حرکت آب شور در خاک است و پتانسیل ماتریک که ناشی از مکش حاصله در آبیاری یک خاک خشک است را در محلول خاک بالا نگه داریم در غیر اینصورت خاک خشک شده واثر نا مطلوبی روی محصول می گذارد

•         ج : شرایط آب و هوایی :گرما اثر نمک را تشدید می نماید لذا هر چه هوا گرمتر باشد اثر تخریبی شوری نیز بیشتر میشود .آبهای گرم وبا درجه حرارت بالا سریعتر از آبهای سردتر که دارای همان ترکیبات شیمیایی هستند ایجاد رسوب مینمایند.

واکنش گیاه به شوری : تحت تاثیر دو فرایند زیر است :

             الف-:- اثر اسمز

             ب :- صرف انرژی و اختلال در رشد گیاه

اثرات شوری در گیاه و خاک ( ارزیابی شوری )

1- اثر شوری بر رشد گیاه شامل محدودیت رشد ( اثر برجوانه زدن ، اثر بر رشد رویش و اثر بر رشد زایشی ،واثر برتشکیل غده) ونهایتا

اثر برمحصول : که از رابطه ذیل قابل پیش بینی است :

y= عملکرد نسبی محصول

B= درصد کاهش عملکرد به ازاء افزایش یک واحد شوری

ECe= شوری هدایت الکتریکی عصاره اشباعی محلول خاک برحسب دسی زیمنس برمتر یا میلی موس برسانتیمتر

A= آستانه شوری : ماکزیمم شوری که از این حد بالاتر کاهش عملکرد آغاز گردد.

2- اثر شوری بر نفوذپذیری خاک

 با توجه به میزان هدایت الکتریکی آب آبیاری و نسبت جذب سدیمیS.A.R

3- اثر سمیت یون سدیم و کلر موجوددر آب آبیاری

-           الف :  بر گیاهان  (محصولات زراعی و باغی )

-         ب :    بر خاک  (اثر یون سدیم برنفوذ پذیری )

خصوصیات بیولوژیکی آب آبیاری

جلبکها 

1- جلبکهای آبی

-2 جلبکهای سبزآبی

3- جلبکهای قرمز  و قهوه ای

کنترل و رشد جلبکها :

1- بصورت مکانیکی

2- ایجاد سایه روی منابع آب

3- استفاده از سولفات مس (کات کبود) 5/0 تا2 میلیگرم درلیتربشرط عدم استفاده از فلز

4- استفاده از کلر غلظت 10 تا 20 میلی گرم در لیتر بمدت 30 تا 60 دقیقه

آشنایی با آبیاری

تعریف آبیاری :

آبیاری از نظر علمی تعابیر مختلفی دارد اما به معنای واقعی کلمه ، پخش آب روی زمین جهت نفوذ در خاک برای استفاده گیاه و تولید محصول می‌باشد.

هر چند فقط 15 درصد از زمینهای کشاورزی دنیا تحت آبیاری قرار دارند و 85 درصد بقیه به صورت دیم و بدون آبیاری مورد استفاده قرار می‌گیرند اما نیمی از تولیدات کشاورزی و غذای مردم جهان از همین زمین های آبی حاصل می‌شود. که این خود نشان دهنده اهمیت و نقش آبیاری در بخش کشاورزی است.

در ایران به دلیل کمبود آب ، موجب شده تا به روشهای نوین آبیاری که معمولا از آن به آبیاری تحت فشار نام می برند. روی بیاوریم.

همچنین تجهیز شبکه های آبیاری نیاز به نیرو های متخصص دارد که از لحاظ اشتغال زایی نیز قابل تامل می باشد. مهمترین مزیت آبیاری تحت فشار ، صرفه جویی در مصرف آب است . امروزه راندمان کل آبیاری در سطح کشور ، در مناطق و شرایط مختلف بین 25 الی 40 درصد است که بطور عمده مربوط به تلفات انتقال در انهار ، تلفات توزیع در مزارع و تلفات مربوط به سوء مدیریت آبیاری است و درصد وسیعی از سه مشکل فوق در طرحهای آبیاری تحت فشار از میان برداشته می شود بطوریکه به سهولت می توان راندمان آبیاری سطحی را با استفاده از روش آبیاری بارانی به 70درصد و یا با روش آبیاری قطره ای به 90درصد ارتقاء داد.

 

 

 

انواع روشهای آبیاری :

به منظور پخش یکنواخت آب روی سطح خاک و راندمان بالای آب و آبیاری مناسب محصولات کشاورزی روشهای متفاوتی وجود دارد. دو روش اصلی  آبیاری که در کشور مان رایج است عبارت اند از:

 

الف)آبیاری به روش ثقلی (سنتی)  یا قدیمی

نوعی آبیاری می باشد که آب با استفاده از شیب زمین ونیروی ثقل مزرعه را آبیاری می کند. که شامل روشهای مختلفی از جمله آبیاری نواری ، شیاری (نشتی)و کرتی می باشد.

 

ب)آبیاری تحت فشار ( نوین )که شامل روشهایی بارانی و قطره ای است.

وارد کردن آب در داخل لوله با کمک موتور پمپ و انتقال آب با فشار و پاشیدن آن در مزرعه را آبیاری « تحت فشار » میگویند . این نوع آبیاری بالاترین بازدهی در مصرف آب را در بین انواع دیگر دارد . در این روش چون آب در طول مسیر از داخل لوله های مخصوصی عبور می کند و تماس مستقیم با هوا و خاک ندارد ، اتلاف آب خیلی کم است . بطور کلی در آبیاری تحت فشار معمولآ کمتر از آبیاری سنتی به آب و نیروی کارگر نیاز است. آبیاری تحت فشار بطور کلی به  دو روش آبیاری بارانی و قطره ای تقسیم میشود.

 

آبیاری بارانی :

دراین روش آب به وسیله آبپاش به شکل قطره های باران روی محصول ، پاشیده می شود . وسایل لازم برای آبیاری بارانی عبارت است از : موتور پمپ ، لوله های آبرسان ، آبپاشها.

 

 

 

انواع روشهای آبیاری بارانی

1_آبیاری بارانی کلاسیک: که خود شامل سه روش زیر می باشد.

1) سیستم آبفشان کلاسیک متحرک

در این سیستم آبیاری، خطوط اصلی ،نیمه اصلی و فرعی در روی زمین نصب می گردد و جنس آنها آلومینیوم و قطر این لوله ها معمولا بین 4 الی 6 اینچ می باشد و لوله های فرعی سیستم نیز از جنس آلو مینیوم و به قطر 2 الی 3 اینچ می باشد. این سیستم آبیاری کاملا متحرک بوده و در انتهای فصل آبیاری کلیه لوازم وقطعات آن توسط بهره بردار جمع شده و به انبار منتقل می گردد.

2)سیستم آبفشان کلاسیک نیمه متحرک

 دراین سیستم آبیاری خطوط اصلی در زیر زمین قرارگرفته و جنس آنها پلی اتیلن ،PVC  ویا آزبست می باشدو لوله های فرعی سیستم مانند سیستم آبفشان کلاسیک متحرک در روی زمین قرار دارد.

3)سیستم آبفشان کلاسیک ثابت

دراین روش آبیاری هم خطوط آبرسان اصلی و هم خطوط فرعی در زیر زمین قرارگرفته و جنس آنها از پلی اتیلن یا P.V.C  می باشد . در این سیستم در مکانهای نصب آبپاش ، شیرهای خودکاری نصب شده و آبپاش و رایزر مربوط توسط این شیرهای خودکار به خطوط فرعی ارتباط می یابد.

 

2_آبیاری بارانی قرقره ای با گان :

این دستگاه برای آبیاری زمین هموار و ناهموار و گیاهان کوتاه و بلند مورد استفاده قرار می گیرد .قسمت های مختلف این دستگاه عبارت اند از :قرقره، توربین، جعبه دنده، لوله پلی اتیلن، آبپاش.

دستگاه آبیاری بارانی قرقره ای دارای یک قرقره بزرگ است که بر شاسی قرار دارد و لوله پلی اتیلن از جنس نیمه سخت که در حدود 300 متر طول دارد دور این قرقره جمع میشود . برای انجام دادن آبیاری یک قطعه زمین ، ابتدا دستگاه را به کمک تراکتور در ابتدای زمین مورد نظر قرار میدهند . سپس آبپاش را که لوله پلی اتیلن نیز به آن وصل است در داخل مزرعه و بر روی پایه ای  به نام ارابه می گذارند . برای ایجاد فشار آب در داخل لوله ها از موتور دیزل یا الکترو موتور استفاده می شود .پس از روشن کردن موتور ابتدا آب با فشار وارد توربین می شود وآن را  می چرخاند .آب پس از خروج از توربین وارد لوله پلی اتیلن شده و از طریق آبپاش در سطح مزرعه پخش می شود .

3_آبیاری بارانی غلتان ( ویلمو ):

این دستگاه برای آبیاری مزارعی که هموار و مسطح هستند و گیاهان ردیفی در آنها کشت شده است کارایی زیادی دارد .اجزای تشکیل دهنده دستگاه آبیاری ویلمو عبارت اند از :

موتور و شاسی ،لوله اصلی و لوله رابط خرطومی ،چرخها ،آبپاشها .

لوله اصلی در این دستگاه از جنس آلومینیوم است و 10سانتیمتر قطر دارد که از وسط چرخها می گذرد .این لوله هم آب را به آبپاش ها می رساند و هم باعث حرکت چرخها میشود .حرکت دستگاه از یک محل به محل بااستفاده از موتور بنزینی که از طریق جعبه دنده و زنجیر به چرخهای کناری متصل است انجام میشود . این دستگاه برای آبیاری گیاهان پا کوتاه مانند غلات ، علوفه و چغندر قند مناسب است.

4_آبیاری دوار مرکزی (سنتر پیوت) :

این دستگاه برای آبیاری انواع گیاهان پا بلند و پا کوتاه می تواند مورد استفاده قرار گیرد . دستگاه آبیاری دوار مرکزی از قطعاتی چون لوله عمودی ،لوله اصلی(افقی)،تابلو کنترل ،پاشنده ها وچرخها تشکیل شده است .برای انجام آبیاری با این دستگاه ،ابتدا آب با فشار وارد پاشنده ها می شود .لوله اصلی در این دستگاه بر روی پایه های مثلثی شکل قرار می گیرد که هر یک از پایه ها دارای دو چرخ هستند .آب از طریق لوله های اصلی که در حدود سه متر از زمین فاصله دارند وارد آبپاش ها می شوند و عمل آبیاری انجام می گیرد .مسیر حرکت دستگاه در این روش به صورت دایره ای بوده و سطح آبیاری شده هم دایرهای شکل است

ارتفاع لوله دستگاه تا سطح زمین حدود 5/3 متر بوده و قادراست حداکثر قطعه زمین 75 الی 80 هکتاری را آبیاری نماید و حداقل مساحت زیر پوشش یک دستگاه از نظر توجیه اقتصادی 25 الی 30 هکتار می باشد.سرعت این دستگاه قابل تنظیم بوده و بر اساس آن عمق آبیاری تنظیم می گردد.

5-آبیاری بارانی خطی ( لینیر):

این دستگاه شبیه آبیاری بارانی دوار مرکزی است. با این  تفاوت که مسیر حرکت این دستگاه به صورت مستقیم است و زمین را چهار گوش آبیاری می کند .زمین های نسبتآ مسطح و چهار گوش را به خو بی می توان با روش آبیاری  کرد . از فواید دیگر  این دستگاه این است که جریان بارانی یکنواختی دارد و توسط باد به هم نمی خورد و به طور یکسان تمام مزرعه را آبیاری  می کند .

 

آبیاری قطره ای
آبیاری قطره‌ای عبارتست از روشی که طی آن آب با فشار کم از روزنه با وسیله‌ای به نام قطره چکان از لوله خارج و به صورت قطراتی در پای بوته ریخته می‌شود.

 

انواع روشهای آبیاری قطره ای

1ـ سیستم آبیاری قطره ای ( Drip Irrigation)

 سیستم آبیاری قطره ای معمولا جهت آبیاری درختان بکار گرفته می شود و شامل کنترل مرکزی ( فیلتراسیون وایستگاه پمپاژ) – خطوط آبرسان اصلی و خطوط آبرسان فرعی و لوله های لترال و یا آبده می باشد که جنس این لوله ها اکثرا پلی اتیلن سنگین (H.D) و جنس لوله های آبده از پلی اتیلن سبک (L.D)می باشد. در روی لوله های لترال قطره چکان نصب می گردد. آبدهی قطره چکانهای مورد استفاده در این سیستم از 2 لیتر در ساعت تا حدود 24 لیتر در ساعت متغیر می باشد ودر شرایط معمولی از قطره چکانهای 4 لیتر در ساعت استفاده می گردد.

گیاهان و مکانهای مناسب استفاده : باغات ، صیفی حات ،تولید نهال ،گلخانه با هر توپوگرافی.

 

2ـ سیستم آبیاری بابلر

 سیستم آبیاری بابلر شبیه به سیستم آبیاری قطره ای بوده با این تفاوت که در این سیستم از قطره چکان استفاده نمی گردد و پاشنده ای خاص با دبی حدود حداکثر 100 لیتر وبالاتر در ساعت بهره گرفته می شود.این سیستم به فیلتراسیون با دقت بالا نیازی نداشته و بیشتر مناسب کشاورزانی می باشد که منابع آبی آنها از کیفیت مطلوب برخوردار نبوده و یا دارای حقابه می باشند.

گیاهان و مکانهای مناسب استفاده : باغات ، درختان مسن  ،باغچه ها با هرتوپوگرافی.

3ـ سیستم آبیاری میکروجت

دراین سیستم شعاع پوشش کم بوده . نیاز آبی درختان در اطراف آنها تامین می گردد. اجزاء این سیستم شامل خطوط آبرسان اصلی و فرعی ( جنس آنها از لوله پلی اتیلن سخت (H.D) و پاشنده میکروجت وایستگاه پمپاژو فیلتراسیون مربوطه است .راندمان آبیاری این سیستم از سیستم آبیاری قطره ای کمتر بوده و در بعضی از موارد از این سیستم علاوه بر تامین نیاز آبی گیاه جهت کنترل درجه حرارت داخل باغ نیز استفاده می گردد.

گیاهان و مکانهای مناسب استفاده : باغات ، صیفی حات ،تولید نهال ،گلخانه با هر توپوگرافی.

 

 

باتشکر:  علیرضا  زین الدینی