تعریف آبیاری :

آبیاری از نظر علمی تعابیر مختلفی دارد اما به معنای واقعی کلمه ، پخش آب روی زمین جهت نفوذ در خاک برای استفاده گیاه و تولید محصول می‌باشد.

هر چند فقط 15 درصد از زمینهای کشاورزی دنیا تحت آبیاری قرار دارند و 85 درصد بقیه به صورت دیم و بدون آبیاری مورد استفاده قرار می‌گیرند اما نیمی از تولیدات کشاورزی و غذای مردم جهان از همین زمین های آبی حاصل می‌شود. که این خود نشان دهنده اهمیت و نقش آبیاری در بخش کشاورزی است.

در ایران به دلیل کمبود آب ، موجب شده تا به روشهای نوین آبیاری که معمولا از آن به آبیاری تحت فشار نام می برند. روی بیاوریم.

همچنین تجهیز شبکه های آبیاری نیاز به نیرو های متخصص دارد که از لحاظ اشتغال زایی نیز قابل تامل می باشد. مهمترین مزیت آبیاری تحت فشار ، صرفه جویی در مصرف آب است . امروزه راندمان کل آبیاری در سطح کشور ، در مناطق و شرایط مختلف بین 25 الی 40 درصد است که بطور عمده مربوط به تلفات انتقال در انهار ، تلفات توزیع در مزارع و تلفات مربوط به سوء مدیریت آبیاری است و درصد وسیعی از سه مشکل فوق در طرحهای آبیاری تحت فشار از میان برداشته می شود بطوریکه به سهولت می توان راندمان آبیاری سطحی را با استفاده از روش آبیاری بارانی به 70درصد و یا با روش آبیاری قطره ای به 90درصد ارتقاء داد.

 

 

 

انواع روشهای آبیاری :

به منظور پخش یکنواخت آب روی سطح خاک و راندمان بالای آب و آبیاری مناسب محصولات کشاورزی روشهای متفاوتی وجود دارد. دو روش اصلی  آبیاری که در کشور مان رایج است عبارت اند از:

 

الف)آبیاری به روش ثقلی (سنتی)  یا قدیمی

نوعی آبیاری می باشد که آب با استفاده از شیب زمین ونیروی ثقل مزرعه را آبیاری می کند. که شامل روشهای مختلفی از جمله آبیاری نواری ، شیاری (نشتی)و کرتی می باشد.

 

ب)آبیاری تحت فشار ( نوین )که شامل روشهایی بارانی و قطره ای است.

وارد کردن آب در داخل لوله با کمک موتور پمپ و انتقال آب با فشار و پاشیدن آن در مزرعه را آبیاری « تحت فشار » میگویند . این نوع آبیاری بالاترین بازدهی در مصرف آب را در بین انواع دیگر دارد . در این روش چون آب در طول مسیر از داخل لوله های مخصوصی عبور می کند و تماس مستقیم با هوا و خاک ندارد ، اتلاف آب خیلی کم است . بطور کلی در آبیاری تحت فشار معمولآ کمتر از آبیاری سنتی به آب و نیروی کارگر نیاز است. آبیاری تحت فشار بطور کلی به  دو روش آبیاری بارانی و قطره ای تقسیم میشود.

 

آبیاری بارانی :

دراین روش آب به وسیله آبپاش به شکل قطره های باران روی محصول ، پاشیده می شود . وسایل لازم برای آبیاری بارانی عبارت است از : موتور پمپ ، لوله های آبرسان ، آبپاشها.

 

 

 

انواع روشهای آبیاری بارانی

1_آبیاری بارانی کلاسیک: که خود شامل سه روش زیر می باشد.

1) سیستم آبفشان کلاسیک متحرک

در این سیستم آبیاری، خطوط اصلی ،نیمه اصلی و فرعی در روی زمین نصب می گردد و جنس آنها آلومینیوم و قطر این لوله ها معمولا بین 4 الی 6 اینچ می باشد و لوله های فرعی سیستم نیز از جنس آلو مینیوم و به قطر 2 الی 3 اینچ می باشد. این سیستم آبیاری کاملا متحرک بوده و در انتهای فصل آبیاری کلیه لوازم وقطعات آن توسط بهره بردار جمع شده و به انبار منتقل می گردد.

2)سیستم آبفشان کلاسیک نیمه متحرک

 دراین سیستم آبیاری خطوط اصلی در زیر زمین قرارگرفته و جنس آنها پلی اتیلن ،PVC  ویا آزبست می باشدو لوله های فرعی سیستم مانند سیستم آبفشان کلاسیک متحرک در روی زمین قرار دارد.

3)سیستم آبفشان کلاسیک ثابت

دراین روش آبیاری هم خطوط آبرسان اصلی و هم خطوط فرعی در زیر زمین قرارگرفته و جنس آنها از پلی اتیلن یا P.V.C  می باشد . در این سیستم در مکانهای نصب آبپاش ، شیرهای خودکاری نصب شده و آبپاش و رایزر مربوط توسط این شیرهای خودکار به خطوط فرعی ارتباط می یابد.

 

2_آبیاری بارانی قرقره ای با گان :

این دستگاه برای آبیاری زمین هموار و ناهموار و گیاهان کوتاه و بلند مورد استفاده قرار می گیرد .قسمت های مختلف این دستگاه عبارت اند از :قرقره، توربین، جعبه دنده، لوله پلی اتیلن، آبپاش.

دستگاه آبیاری بارانی قرقره ای دارای یک قرقره بزرگ است که بر شاسی قرار دارد و لوله پلی اتیلن از جنس نیمه سخت که در حدود 300 متر طول دارد دور این قرقره جمع میشود . برای انجام دادن آبیاری یک قطعه زمین ، ابتدا دستگاه را به کمک تراکتور در ابتدای زمین مورد نظر قرار میدهند . سپس آبپاش را که لوله پلی اتیلن نیز به آن وصل است در داخل مزرعه و بر روی پایه ای  به نام ارابه می گذارند . برای ایجاد فشار آب در داخل لوله ها از موتور دیزل یا الکترو موتور استفاده می شود .پس از روشن کردن موتور ابتدا آب با فشار وارد توربین می شود وآن را  می چرخاند .آب پس از خروج از توربین وارد لوله پلی اتیلن شده و از طریق آبپاش در سطح مزرعه پخش می شود .

3_آبیاری بارانی غلتان ( ویلمو ):

این دستگاه برای آبیاری مزارعی که هموار و مسطح هستند و گیاهان ردیفی در آنها کشت شده است کارایی زیادی دارد .اجزای تشکیل دهنده دستگاه آبیاری ویلمو عبارت اند از :

موتور و شاسی ،لوله اصلی و لوله رابط خرطومی ،چرخها ،آبپاشها .

لوله اصلی در این دستگاه از جنس آلومینیوم است و 10سانتیمتر قطر دارد که از وسط چرخها می گذرد .این لوله هم آب را به آبپاش ها می رساند و هم باعث حرکت چرخها میشود .حرکت دستگاه از یک محل به محل بااستفاده از موتور بنزینی که از طریق جعبه دنده و زنجیر به چرخهای کناری متصل است انجام میشود . این دستگاه برای آبیاری گیاهان پا کوتاه مانند غلات ، علوفه و چغندر قند مناسب است.

4_آبیاری دوار مرکزی (سنتر پیوت) :

این دستگاه برای آبیاری انواع گیاهان پا بلند و پا کوتاه می تواند مورد استفاده قرار گیرد . دستگاه آبیاری دوار مرکزی از قطعاتی چون لوله عمودی ،لوله اصلی(افقی)،تابلو کنترل ،پاشنده ها وچرخها تشکیل شده است .برای انجام آبیاری با این دستگاه ،ابتدا آب با فشار وارد پاشنده ها می شود .لوله اصلی در این دستگاه بر روی پایه های مثلثی شکل قرار می گیرد که هر یک از پایه ها دارای دو چرخ هستند .آب از طریق لوله های اصلی که در حدود سه متر از زمین فاصله دارند وارد آبپاش ها می شوند و عمل آبیاری انجام می گیرد .مسیر حرکت دستگاه در این روش به صورت دایره ای بوده و سطح آبیاری شده هم دایرهای شکل است

ارتفاع لوله دستگاه تا سطح زمین حدود 5/3 متر بوده و قادراست حداکثر قطعه زمین 75 الی 80 هکتاری را آبیاری نماید و حداقل مساحت زیر پوشش یک دستگاه از نظر توجیه اقتصادی 25 الی 30 هکتار می باشد.سرعت این دستگاه قابل تنظیم بوده و بر اساس آن عمق آبیاری تنظیم می گردد.

5-آبیاری بارانی خطی ( لینیر):

این دستگاه شبیه آبیاری بارانی دوار مرکزی است. با این  تفاوت که مسیر حرکت این دستگاه به صورت مستقیم است و زمین را چهار گوش آبیاری می کند .زمین های نسبتآ مسطح و چهار گوش را به خو بی می توان با روش آبیاری  کرد . از فواید دیگر  این دستگاه این است که جریان بارانی یکنواختی دارد و توسط باد به هم نمی خورد و به طور یکسان تمام مزرعه را آبیاری  می کند .

 

آبیاری قطره ای
آبیاری قطره‌ای عبارتست از روشی که طی آن آب با فشار کم از روزنه با وسیله‌ای به نام قطره چکان از لوله خارج و به صورت قطراتی در پای بوته ریخته می‌شود.

 

انواع روشهای آبیاری قطره ای

1ـ سیستم آبیاری قطره ای ( Drip Irrigation)

 سیستم آبیاری قطره ای معمولا جهت آبیاری درختان بکار گرفته می شود و شامل کنترل مرکزی ( فیلتراسیون وایستگاه پمپاژ) – خطوط آبرسان اصلی و خطوط آبرسان فرعی و لوله های لترال و یا آبده می باشد که جنس این لوله ها اکثرا پلی اتیلن سنگین (H.D) و جنس لوله های آبده از پلی اتیلن سبک (L.D)می باشد. در روی لوله های لترال قطره چکان نصب می گردد. آبدهی قطره چکانهای مورد استفاده در این سیستم از 2 لیتر در ساعت تا حدود 24 لیتر در ساعت متغیر می باشد ودر شرایط معمولی از قطره چکانهای 4 لیتر در ساعت استفاده می گردد.

گیاهان و مکانهای مناسب استفاده : باغات ، صیفی حات ،تولید نهال ،گلخانه با هر توپوگرافی.

 

2ـ سیستم آبیاری بابلر

 سیستم آبیاری بابلر شبیه به سیستم آبیاری قطره ای بوده با این تفاوت که در این سیستم از قطره چکان استفاده نمی گردد و پاشنده ای خاص با دبی حدود حداکثر 100 لیتر وبالاتر در ساعت بهره گرفته می شود.این سیستم به فیلتراسیون با دقت بالا نیازی نداشته و بیشتر مناسب کشاورزانی می باشد که منابع آبی آنها از کیفیت مطلوب برخوردار نبوده و یا دارای حقابه می باشند.

گیاهان و مکانهای مناسب استفاده : باغات ، درختان مسن  ،باغچه ها با هرتوپوگرافی.

3ـ سیستم آبیاری میکروجت

دراین سیستم شعاع پوشش کم بوده . نیاز آبی درختان در اطراف آنها تامین می گردد. اجزاء این سیستم شامل خطوط آبرسان اصلی و فرعی ( جنس آنها از لوله پلی اتیلن سخت (H.D) و پاشنده میکروجت وایستگاه پمپاژو فیلتراسیون مربوطه است .راندمان آبیاری این سیستم از سیستم آبیاری قطره ای کمتر بوده و در بعضی از موارد از این سیستم علاوه بر تامین نیاز آبی گیاه جهت کنترل درجه حرارت داخل باغ نیز استفاده می گردد.

گیاهان و مکانهای مناسب استفاده : باغات ، صیفی حات ،تولید نهال ،گلخانه با هر توپوگرافی.

 

 

باتشکر:  علیرضا  زین الدینی