اصول هرس

اصول تربیت و هرس گیاهان باغبانی

رشد و نمو گیاهان را با تغییر در شرایط محیطی و یا دستکاری در خود گیاه می‌توان تنظیم کرد، برای رسیدن به چنین تغییراتی در گیاه از روش‌های فیزیکی مانند تربیت کردن (Training) و هرس کردن (Pruning) و یا از روش‌های شیمیایی نظیر کاربرد مواد تنظیم کننده رشد استفاده می‌شود. واژه تربیت کردن گیاهان به معنی تکنیک‌ها و روش‌هایی است که برای تنظیم اندازه، شکل و جهت رشد گیاه بکار می‌روند. هرس کردن یا حذف قسمت‌هایی (جوانه، شاخه، برگ و گل و میوه) از گیاه همراه با عمل تربیت انجام می‌گیرد، تا گیاه به شکل یا فرم معینی ایجاد شود. به عنوان مثال تربیت درختان میوه و گیاهان زینتی به اشکال مختلف و یا حصار. تربیت گیاهان بایستی در مراحل اولیه رشد انجام شود. هرس منظم برای حفظ شکل و تعادل فیزیولوژیکی لازم برای گلدهی و میوه‌دهی ضروری است. تربیت گیاهان باغی همیشه نیاز به هرس ندارد بطوری که در برخی گیاهان بالا رونده مانند گوجه فرنگی، خیار و برخی از لوبیاها باید آنها را به قیم بست تا برگهایشان از نور کافی برخوردار شوند این عمل به شکل غیر مستقیم گلدهی و میوه‌دهی را تحریک می‌کند و باعث می‌شود که میوه آنها تمیز بماند.

هدف از هرس:

هرس گیاهان باغی بطور عمده به سه دلیل زیر انجام می‌گیرد:

1- تنظیم اندازه گیاه

2- بدست آوردن شکل یا فرم معین 

3- بهبود کارآیی یا باروری گیاه (تنظیم کمیت و کیفیت محصول).

هرس اثر پاکوتاه کنندگی در گیاهان دارد. به عنوان مثال کوتاه کردن منظم درختچه‌های زینتی و گیاهان حصار باعث می ‌شود که آنها ارتفاع مناسبی داشته باشند.

هرس درختان میوه سبب تولید تاجی مناسب برای سهولت در برداشت می ‌شود.

هدف دیگری که در اثر تربیت و هرس کردن گیاه بدست می‌آید ایجاد اسکلتی مناسب با شکل مشخص و معین است. برای رسیدن به این مقصود باید در مراحل اولیه رشد درختان، شاخه‌های اصلی انتخاب و مشخص شوند تا اسکلت آینده درخت تشکیل شود. شاخه‌هایی اصلی انتخاب شده باید از فضای کافی برخوردار باشند به طوری که پس از رشد در سالهای آینده و رسیدن به نمو کامل، میزان سایه‌اندازی آنها به حداقل ممکن برسد. علاوه بر آن زاویه بین شاخه‌های اصلی و تنه درخت (محل انشعاب شاخه‌های فرعی)(Crotch) باید به قدری کافی باز باشد زیرا این موضوع مانع از شکستن شاخه‌ها در اثر میوه‌دهی زیاد می ‌شود. اگر این زاویه کم باشد فرم دهی اسکلت درخت ضعیف است.

تکنیک‌های هرس :

هرس گیاهان یکی از روش‌های مهم در باغبانی است که شامل حذف قسمتی از تاج و مقداری از سیستم ریشه گیاه می‌شود تا بدین طریق تعادل لازم بین مراحل جنسی و رویشی ایجاد شود. هرس تاج (اندام‌های هوایی) تعدد نقاط رشد را کاهش داده و مصرف ازت و سایر عناصر ضروری را بیشتر کرده و بکارگیری هیدرات‌های کربن را کاهش می‌دهد. بنابراین رس تاج رشد رویشی را تحریک کرده و مرحله رشد زایشی را به تأخیر می ‌اندازد. معمولاً گیاهان جوان و قوی را بایستی هرس سبک انجام داد. هرس سنگین گیاهان قوی تشکیل جوانه گل و بلوغ را به تأخیر می‌اندازد. از طرف دیگر گیاهان باغهای قدیمی و مسن به انجام هرس شدید نیازمند هستند تا قدرت و جوان سازی آنها تحریک شود.

هرس ریشه گیاهان سبب کاهش جذب ازت شده، رشد رویشی و تقاضا برای هیدرات‌های کربن کم می‌شود. در نتیجه هیدرات‌های کربن تجمع یافته و تشکیل جوانه گل را تحریک می‌کنند. زمانی که نسبت C:N زیاد باشد گلدهی محقق می‌شود اگر هرس شدید بر روی شاخه‌های قوی انجام گیرد این نسبت کم شده و رشد رویشی صورت می‌گیرد. تعادل بین مراحل رشد رویشی و زایشی در گیاهان که در نتیجه هرس ایجاد می‌شود، با واژه نسبت C: N بیان می‌شود. بنابراین هرس شاخه و ریشه برای گلدهی و باردهی درختان میوه بسیار ضروری است.

اصطلاحات هرس:

جوانه انتهایی (Apical bud (apex) : نوک ساقه، یا بالاترین جوانه موجود بر روی ساقه را گویند.

جوانه چوب: جوانه‌ای که در اثر رشد آن شاخه تولید می‌شود.

جوانه گل: جوانه‌ای که مولد گل یا خوشه گل است.

زاویه برگی: زاویه بین یک برگ و ساقه‌ای که بر روی آن قرار دارد.

جوانه راکد(Dormant bud):جوانه‌ای است که در زاویه برگی قرار گرفته اما فعال نیست، مگر اینکه شاخه‌ها صدمه ببینند.

شاخه پیشاهنگ(Leader shoot): شاخه‌ای که رشد فعال داشته و به صورت انتهایی قرار دارد و هر ساله بر رشد آن افزوده می‌شود.

شاخه جانبی(Lateral shoot): شاخه‌ای که از رشد جوانه جانبی موجود در زاویه برگی ساقه ایجاد می‌شود.

شاخه عقیم(Blind shoot): شاخه‌ای است که به طور کامل رشد نکرده و جوانه انتهایی آن سقط شده است. این نوع شاخه رشد بیشتری نمی ‌کند.

شاخه سال جاری(Current year's growth) : ‌شاخه‌‌ای است که در اثر رشد جوانه فصل جاری ایجاد می‌شود.

چوب یکساله: شاخه یا رشدی است که حداکثر یک سال عمر دارد.

حذف گلهای خشک(Dead- head): هرس و حذف گلهای خشک و پژمرده یا غلاف‌های نارس محتوی بذر را گویند.

جوانه گیری(Disbudding):‌حذف جوانه‌ها یا شاخه‌های اضافی را به هنگام آغاز رشد جوانه گیری نامند.

سرزنی شاخه‌های علفی(Pinch back):‌حذف و هرس انتهای شاخه‌های نرم، علفی و در حال رشد را که به کمک انگشتان دست انجام میگیرد پنسمان گویند.

سیخک(Spur): شاخه کوتاهی که رشد کندی دارد و خوشه‌های جوانه گل روی آن تشکیل می‌شود.

پاجوش(Sucker): شاخه‌ای که معمولاً از ریشه گیاه در زیر خاک و یا در سطح زمین منشاء می‌گیرد. پاجوش‌ها شاخه‌هایی نابارور و ناخواسته هستند.

نرک(Water shoot (water sprout): شاخه‌ای است نابارور و نامطلوب که به شکل عمودی بر روی شاخه‌های مسن ایجاد می‌شود معمولاً برگهای آن از برگهای درخت بالغ کاملاً مشخص و کوچکتر است. گاهی ممکن است در روی تنه درخت نیز رشد کند.

روش‌های هرس کردن:

هرس شاخه :

هرس در گیاهان ممکن است به دو حالت سرزنی (Heading back) یا حذف کامل(Thinning out) شاخه‌ها انجام شود. سرزنی عبارت است از حذف قسمت انتهایی شاخه‌های اصلی یا تنه، که سبب حذف اثر غالبیت انتهایی می‌شود  و به دنبال آن جوانه‌های جانبی زیر محل برش فعال می‌شوند. در درازمدت سرزنی باعث تولید گیاهی کوچک‌تر و متراکم نسبت به گیاه هرس نشده میشود. حذف کامل یعنی بریدن شاخه‌ها از تنه اصلی به صورت کامل.

حذف کامل باعث بزرگتر شدن اندازه گیاه می‌شود اما شاخه‌ها در مقایسه با گیاه هرس نشده بیشتر باز هستند. به هر حال سرزنی هرس سبک‌تری نسبت به حذف کامل است.

در هرس درختان میوه معمولاً ترکیبی از دو روش فوق استفاده می‌شود. در تربیت و هرس گیاهان باغی سرزنی به عنوان عامل اولیه و اساسی در شکل دهی و ایجاد تاج لازم است، در حالی که انجام حذف کامل شاخه پس از ایجاد گیاه اهمیت دارد. در نهایت شاخه‌های خشک شده، بیمار، ضعیف و متداخل را بایستی حذف کامل کرد.

نحوه بریدن شاخه در هرس :

نحوه برش اندام‌های گیاه برحسب خصوصیات آن مقدار جزئی متفاوت است. شاخه‌های چوبی جوان و یکساله را که معمولاً قطری در حدود  1-0.5 سانتی‌متر دارند باید به کمک قیچی باغبانی و با برشی حدود نیم سانتی‌متر بالاتر از جوانه قطع شوند بطوری که این برش به صورت مایل و در جهت مخالف جوانه انجام گیرد.

بریدن و حذف شاخه‌های چوبی و سنگین که دارای قطری بیش از 4-3 سانتی‌متر هستند بایستی در طی سه مرحله و با استفاده از قیچی‌های دسته بلند و یا ارّه انجام پذیرد. نکته مهم اینکه حتی‌الامکان بایستی برآمدگی (زایده‌ای) از شاخه قطع شده بر روی تنه درخت باقی نماند و حداکثر اندازه قسمت باقیمانده از 3 میلی‌متر تجاوز نکند تا امکان ترمیم زخم محل برش وجود داشته باشد. در نهایت محل برش در شاخه‌های قطور با چسب پیوند پوشانیده می‌شود.

هرس پوست :

این نوع هرس در فصل رشد رویشی گیاه انجام می‌شود. در این حالت با زخم کردن یا حذف پوست، هیدرات‌های کربن و هورمون‌های رشد در اندام‌های هوایی واقع در بالای زخم تجمع یافته و موجب تحریک تمایزیابی جوانه‌های گل در شاخه‌های تیمار شده می‌شود. روش‌های مختلفی برای هرس پوست وجود دارد که شکاف زنی(Scoring) ، حلقه زنی(Ringing) و طوقه برداری (Girding) سه روش مهم آن هستند. در شکاف زنی، پوست ساقه یا شاخه‌های اصلی با خطوطی موازی در زیر جوانه خراش داده میشود. این روش نسبت به دو روش دیگر کارآیی کمتری دارد. درختان بالغ و قوی به حلقه زنی یا طوقه برداری واکنش خوبی نشان می ‌دهند اما درختان بسیار جوان پاسخ خوبی به این عمل نمی‌دهند. در حلقه‌زنی، حلقه‌ای کامل در پوست ساقه بریده می‌شود. در طوقه برداری با استفاده از سیم، حلقه‌ای به دور ساقه برای مدت 6 ماه بسته می‌شود یا نواری از پوست به ضخامت 10-5 میلی‌متر برداشته می‌شود.

هرس گل و میوه:

با توجه به اینکه سطح برگ و میزان فتوسنتز یک گیاه مقداری مشخص است، اگر تعداد گلها و میوه‌ها، که محل جذب مواد فتوسنتزی (هیدراتهای کربن) هستند به روشی کم شود تعادل لازم برای تولید محصول مرغوب حاصل می‌شود. در عمل با انجام هرس گل و میوه (تنک کردن) با روش فیزیکی و یا با استفاده از مواد شیمیایی این نتیجه بدست می‌آید. مواد مختلفی مانند NAA و سوین برای تنک شیمیایی بکار می‌روند.

زمان انجام هرس :

بطور کلی زمان مناسب برای هرس به نوع گونه گیاهی و هدف از انجام هرس بستگی دارد. اکثر درختان در فصل زمستان هرس می‌شوند که به این عمل هرس زمستانه (هرس رکود) گویند. اما در برخی مواقع انجام هرس تابستانه (هرس سبز) نیز سودمند است. غالباً هرس در درختان خزان دار انجام شده و این کار برای درختان میوه همیشه سبز کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین انجام هرس در فصول زمستان و تابستان است یا به عبارتی دقیق‌تر در طی فصل رکود و فصل رشد.

1- هرس زمستانه:

معمولاً هرس زمستانه به هنگام خزان گیاه انجام می‌شود، با وجود این در تمام  ماه‌های پاییز و زمستان این عمل میسر است. هرس شدید زمستانه درختان موجب تقویت شاخه‌های تولید شده در سال آینده می‌شود و چنانچه درخت هرس زمستانه نشود یا هرس سبکی در روی آن صورت گیرد، شاخه‌های حاصل از رشد جدید کمتر خواهد شد. شاخه‌های جدید رشد کرده پس از هرس زمستانه طویل‌تر هستند زیرا میان گره‌های بلندتری دارند. همچنین برگهای سبزتر و بزرگتری دارند. از این نظر که هنگام خزان، شاخه‌ها فاقد برگ بوده و به آسانی قابل رؤیت هستند انجام هرس زمستانه دقیق‌تر است.

درختی که هرس سنگین می‌شود تعداد جوانه‌های کمتری برای رشد شاخه‌هایش در فصل بعد دارد، بنابراین مواد غذایی ذخیره شده در درخت به شاخه‌ها و جوانه‌های کمتری قسمت شده و در نهایت شاخه‌های جدید رشد بیشتری خواهند داشت. اما بایستی توجه داشت که هرس شدید زمستانه باعث تأخیر در باردهی گیاه می‌شود.

2- هرس تابستانه :

زمان اجرای هرس تابستانه با توجه به عوامل محیطی و میزان رشد گونه گیاهی متفاوت است با وجود این در مورد درختان میوه ماههای اردیبهشت تا تیر ماه مناسب خواهند بود. در هرس تابستانه شاخه‌های نابارور درخت مانند پاجوش‌ها و نرک‌ها و همچنین گلها و میوه‌های کوچک اضافی نیز حذف می‌شوند. بنابراین هرس پوست، گل و میوه، حذف برگها و سرزنی شاخه‌های در حال رشد از جمله هرس‌های تابستانه محسوب می‌شوند. برای مثال حذف تعدادی از برگهای بالغ درخت که بر روی میوه‌های در حال رشد سایه‌اندازی می‌کنند موجب تغییر رنگ در میوه‌ها شده و کیفیت بازارپسندی محصول را افزایش می‌دهد.

درختان خزان‌دار در بهار شروع به رشد می کنند، معمولاً این رویش چندین هفته و تا فرارسیدن دوره رکود زمستانه باقی می ماند. زمان انجام هرس تابستانه مهم است. اگر هرس تابستانه پیش از اتمام رشد اولیه درخت انجام شود دوره رشد رویشی طولانی‌تر شده و مواد گیاهی از دست رفته در اثر هرس جایگزین می شود. این عمل در درختانی که جوانه گل آنها بر روی چوب یکساله تشکیل میشود، باعث کاهش گل انگیزی می گردد زیرا دوره رشد مناسب برای گل‌انگیزی در شاخه‌های جدید کوتاه می شود. اگر پس از اتمام رشد شاخه‌ها، هرس تابستانه صورت گیرد مقدار سطح برگ و فتوسنتز کم شده و قدرت درخت کاهش می یابد. در نهایت اگر هرس تابستانه بسیار دیر هنگام انجام شود تعداد جوانه‌های گل و گلدهی کاهش پیدا می‌کند.

در درختان میوه‌ای که محل تشکیل جوانه گل آنها سیخک‌های (Spurs) (شاخه‌های کوتاه میوه دهنده) دو ساله است هرس تابستانه ممکن است گلدهی را تحریک کند زیرا با حذف شاخه‌های سال جاری نور بیشتری به جوانه‌ها و برگهای اطراف سیخک‌ها می رسد و رقابت سیخک‌ها با سرشاخه‌های در حال رشد کاهش می ‌یابد.

زخم‌های حاصل از هرس زمستانه دیرتر از هرس تابستانه ترمیم می‌شوند زیرا در فصل رشد گیاه سریع‌تر می ‌تواند محل زخم را بپوشاند از اینرو احتمال آلودگی زخم‌ها در طی زمستان کمی بیشتر است.

اصول کلی هرس درختان میوه :

حذف شاخه‌ها و ریشه‌های زاید یکی از اصولی ‌ترین روش‌ها در تولید میوه است. حذف اندام‌های زاید درختان به منظور تغییر برخی وظایف فیزیولوژیکی صورت می‌گیرد. در درختان جوان قطع شاخه‌های زاید باعث ایجاد اسکلت اولیه می‌شود. در درختان بارور و مسن چنانچه قطع شاخه‌ها به طریق صحیح انجام شود موجب نفوذ نور بیشتر به درون تاج درخت، انتقال مواد فتوسنتزی به میوه و ریشه و در نهایت باعث تنظیم تشکیل جوانه گل خواهد شد.

هرس به منظور اسکلت ‌بندی درخت:

همانطوری که قبلاً در بحث ازدیاد نباتات بیان شد بسیاری از پایه‌های درختان میوه را با استفاده از نهال‌های بذری تکثیر می‌کنند. نهال‌ها به مدت  4 - 1 سال در خزانه نگهداری می ‌شوند و سپس در پاییز یا زمستان از خزانه به زمین اصلی منتقل می‌شوند. از آنجایی که ریشه نهال‌های بذری عمیق است در هنگام جابجا کردن و انتقال به بستر اصلی، تعدادی از ریشه‌ها آسیب می‌بینند از اینرو بایستی ریشه‌های زخمی را هرس کرد. از طرفی با حذف مقداری از ریشه‌های نهال باید تعادل بین اندام‌ هوایی و ریشه نهال را تنظیم کرد. برای این منظور مقداری از شاخه‌ها را نیز هرس می‌کنند.

نهال‌ها بطور کلی به دو شکل موجودند برخی دارای تنه صاف و فاقد انشعاب هستند و بعضی چند شاخه فرعی داشته و منشعب می باشند. نحوه هرس این دو نوع نهال پس از کاشت در زمین اصلی ، تا حدودی با یکدیگر متفاوت است. در حالت اول تنها کافی است که سربرداری نهال در ارتفاع تقریبی 80-50 سانتی‌متر انجام شود. در حالت دوم که نهال منشعب است ابتدا باید چند شاخه فرعی را بطوریکه با هم حداقل 10 سانتی‌متر بر روی تنه نهال فاصله‌ دارند به عنوان شاخه‌های اصلی و آینده درخت انتخاب کرده و سپس دقت کرد که این شاخه‌ها فضای تاج درخت آینده را در تمام جهات فرا گرفته باشند و تداخلی در یکدیگر نداشته باشند. همانطور که قبلاً گفته شد زاویه بین شاخه‌ها و تنه نهال‌ باید به اندازه کافی باز باشد زیرا پس از گذشت چند سال زاویه مذکور کاهش خواهد یافت. لازم به یادآوری است که اعمال انجام شده در نهال‌های منشعب، در نهال‌ هال صاف و فاقد انشعاب در سال دوم انجام می‌شود.

در هر دو حالت زاویه بین شاخه‌ها و تنه تا زمانی که نهال دارای شاخه‌های جوان و قابل انعطاف است باید با کمک تکه‌های چوب باز نگه داشته شود. در سال دوم، هرس شاخه‌های اصلی بدین صورت است که حدود نیمی از طول آنها حذف می‌شود.

در سال‌های سوم و چهارم پس از کاشت نهال، هرس تنها به حذف شاخه‌های رشد یافته اضافی و نامطلوب محدود شده و فرم و اسکلت اصلی نهال که شامل تنه و 4  -  3  شاخه اصلی است باید حفظ شود.

اصول هرس باردهی درختان:

درختی که بدون دخالت باغدار و در شرایط طبیعی رشد کرده، معمولاً شاخ و برگ زیادی تولید می کند که همراه با تداخل آنها نیز می‌باشد، این موضوع مانع از رسیدن نور کافی به داخل تاج درخت می‌شود و به دنبال آن از کیفیت و مرغوبیت میوه‌ها کاسته می‌شود. از اینرو هرس مناسب و کافی درختان میوه برای رسیدن به خصوصیات مطلوب محصول همواره مورد توجه باغداران بوده است. پس از اینکه درختان میوه به باردهی رسیدند، لازم است هر ساله یا هر چند سال یک مرتبه برخی از انواع هرس بر روی آنها انجام شود تا کیفیت و کمیت محصول در دوران باردهی اقتصادی درخت حفظ شود. با توجه به اهمیت پرورش میوه‌های دانه‌دار به ویژه سیب و گلابی در بحث میوه‌کاری، در اینجا به اصول کلی در مورد هرس باردهی این گونه‌ها اشاره شده و یادآوری می‌شود که دقت کافی در این موارد راهنمای خوبی برای هرس باردهی در درختان میوه است.

1- هوا و نور موجب تغذیه و رشد اعضای شاخه درخت می شوند. اکسیژن، دی اکسید کربن و انرژی لازم برای انجام عمل فتوسنتز در برگهای گیاه، از محیط بالای سطح زمین تأمین می‌شود پس گیاه باید در شرایطی پرورش یابد که از این لحاظ محدودیتی برای آن موجود نباشد. زیرا برگها محل اصلی تولید (Source) شیره پرورده در گیاه می‌باشند.

2- قسمت‌های فوقانی یک شاخه بهتر از قسمت‌های تحتانی آن تغذیه می شوند. بدین منظور که شیره نباتی همواره تمایل دارد به قسمت‌های انتهایی شاخه‌های اصلی و فرعی که رشد عمودی دارند صعود نماید. این موضوع می‌تواند به دلیل وجود و سنتز هورمون‌های رشد مانند اکسین‌ها و جیبرلین‌ها در انتهای شاخه باشد.

3- از نظر رشد و نمو، بین اعضای رویشی و زایشی (بارده) درخت رقابت وجود دارد. پس با حذف مقداری از میوه‌ها در درختان بارده، مواد غذایی برای رشد شاخ و برگ و تقویت درخت مصرف شده که با تولید شیره پرورده بیشتر، تبدیل جوانه‌های رویشی به زایشی برای سالهای بعد تأمین می‌شود.

4- قسمت‌های مختلف یک شاخه با یکدیگر همبستگی دارند. برای مثال اگر سیخک‌های یک شاخه حذف شوند شیره نباتی که به مصرف سیخک‌ها می‌رسید به طرف سایر اندام‌های مجاور هدایت می‌شود و رشد و نمو آنها را تسهیل می کند. در صورت حذف قسمتی از اعضای جذب کننده(Sink) شیره نباتی، ذخایر موجود بطور منظم بین اعضای باقیمانده تقسیم می شود زیرا تغییری در میزان جذب مواد غذایی از خاک به وجود نیامده است.

5- جوانه‌های واقع بر روی قسمت‌هایی از شاخه‌ که جریان شیره خام در آنجا بیشتر است به صورت شاخه‌های جوان تکامل یافته و تولید چوب می‌کنند.

6- جوانه‌هایی که با شیره خام کمتر و شیره پرورده کافی تغذیه می‌شوند به آسانی به جوانه گل تکامل می‌یابند. در فصل تابستان میزان شیره پرورده تولید شده در برگها به حداکثر ممکن می‌رسد زیرا رشد برگها و سطح برگ درخت افزایش یافته است. این زمان با تمایز یابی جوانه‌های چوب به گل برای محصول سال آینده مصادف است. بنابراین باید از انجام هرس شدید درخت در طی تابستان خودداری کرد.

سیستم‌های تربیت درختان:

قبلاً اشاره شد که تربیت یعنی ایجاد شکلی خاص در گیاه به منظور‌های معین. مثلاً باز کردن تاج درخت برای ورود نور بیشتر، تنظیم ارتفاع درخت و تقویت شاخه‌های اصلی. تربیت درختان به اشکال گوناگون و متفاوت صورت می ‌گیرد که در این جا تنها به ذکر سه روش مهم در تربیت درختان میوه اکتفا می‌شود.

شکل جامی (Vase (open center) (مرکز باز، بدون شاخه پیشاهنگ) :

هدف از این روش، تربیت درختان با تاج پهن می‌باشد که مرکز آن باز است. یک تنه کوتاه به ارتفاع حدود 35-30 سانتی‌متر و تعدد 6-5 شاخه که از مرکز درخت منشاء می‌گیرند شکل کلی درختان پرورش یافته به روش مرکز باز است. با وجود اینکه نفوذ نور به تاج درخت مطلوب بوده و رنگ‌پذیری میوه و گل انگیزی در درخت را افزایش می‌دهد اما این سیستم برای پرورش درختان میوه زیاد کاربرد ندارد. علاوه بر آن در درختانی مانند سیب و گلابی از این روش استفاده نمی‌شود زیرا:

1- درختان به طور طبیعی به این شکل رشد نمی‌کنند.

2- همچنانکه درخت مسن می‌شود بخش عمده‌ای از شاخه‌های بارور طویل شده و بایستی از نردبان برای چیدن محصول استفاده کرد.

3- هرس درختان بالغ نیاز به وقت زیادی دارد.

4- محلول پاشی بر روی درختان بالغ و نفوذ آن به مرکز درخت مشکل است.

5- محل انشعاب شاخه‌های درخت محکم و قوی نیست و در هنگام میوه‌دهی زیاد، قیم برای نگهداری شاخه‌ها مورد نیاز است.

شکل‌جامی غالباً برای تربیت درختان هلو و آلوی ژاپنی استفاده می‌شود. با این حال به دلیل باز بودن مرکز تاج، مقدار محصول در هر درخت کمتر از سایر سیستم‌ها خواهد بود.

شکل هرمی پاکوتاه (Dwarfing pyramid (Center- leader semi intensive system) (پیشاهنگ مرکزی نیمه متراکم ) :

از این روش به طور عمده در تربیت درختان سیب و گلابی در کشت متراکم استفاده می‌شود. در این سیستم بسیاری از مشکلات روش مرکز باز وجود ندارد. نه تنها عملکرد محصول در این حالت بیشتر است. بلکه زمان لازم برای رسیدن درختان به باردهی در این سیستم کمتر است از اینرو بازگشت سرمایه سریع‌تر خواهد بود. تربیت درختان میوه بر روی پایه‌های پر رشد، کمتر بدین شکل صورت می‌گیرد زیرا چنین درختانی پس از گذشت چند سال ارتفاع زیادی پیدا کرده که این موضوع برای باغداری جدید و مکانیزه مناسب نیست. در شکل هرمی ساده که برای تربیت درختان غیر مثمر مانند کاج و چنار بکار می‌رود نیاز زیادی به هرس نیست. ضرورت موفقیت شکل هرمی پاکوتاه برای درختان میوه در استفاده از پایه‌های پاکوتاه کننده یا پایه‌های کم رشد است. زیرا چنین پایه‌هایی رشد زیادی نداشته و حتی پس از چند سال مناسب عملیات داشت و برداشت خواهند بود. در این حالت فواصل کاشت نهال‌ها به مراتب کمتر از سیستم احداث باغ بر روی پایه‌های پر رشد (استاندارد) است، به عبارتی کاشت نهال‌ها به صورت نیمه متراکم انجام می‌شود تا کاهش عملکرد هر تک درخت (به دلیل پاکوتاهی و کم بودن سطح برگ) جبران شود.

روش کار چنین است که پس از تهیه نهال از گونه‌های سیب و گلابی (پایه‌های پاکوتاه)، کاشت نهال‌ها صورت گرفته و سپس سربرداری از ارتفاع یک متری انجام می‌شود. اگر نهال شاخه‌های جانبی مناسبی داشت سربرداری لازم نیست. در سال اول رشد نهال، بایستی با استفاده از تکه‌ای چوب، فاصله‌ شاخه‌های جانبی را از تنه تنظیم کرد به طوری که شاخه‌های عمودی (Upright) را به حالت افقی نزدیک کرد و زاویه آنها را با تنه افزایش داد. در سال‌های بعد نیز هرس تنها به حذف شاخه‌های فرعی اضافی و شاخه‌های پایین تنه محدود می‌شود.

شکل شلجمی (Modified leader) (پیشاهنگ متغیر) :

اگر هدف محدود کردن ارتفاع و پهن کردن تاج درخت باشد از این سیستم در میوه‌کاری استفاده می‌شود مانند تربیت درختان سیب، گلابی، زردآلو، گردو، پسته و بادام. پس از کاشت نهال و سربرداری در ارتفاع حدود 120 سانتی‌متری، در سال بعد شاخه‌های فرعی تولید می‌شوند که 4-3 شاخه مناسب‌تر را حفظ کرده و بقیه را حذف کامل می‌کنند. فاصله شاخه‌‌های فرعی بر روی تنه به علت سربرداری از ارتفاع بالاتر کمی بیشتر از روش جامی و حدود 20 سانتی‌متر است. در این حالت شاخه‌های فرعی انتخابی را در هر سال 30 سانتی‌متر اجازه رشد داده و اضافی آنها سرزنی می‌شوند. در شکل شلجمی هر شاخه پر رشد و غالب را سرزنی کرده تا بدین طریق اجازه رشد به هیچ یک از شاخه‌های درخت به شکل تنه اصلی و پیشاهنگ داده نشود. لذا درخت در تمام جهات شاخه‌های قوی ایجاد کرده و محصول مناسبی نیز تولید می‌کند.